Օտար լեզվի առարկայական նոր չափորոշիչները և ծրագրերը
2010 թվականի սեպտեմբերին Եվրոխորհրդի ժամանակակից լեզուների եվրոպական կենտրոնի հրավերով Ավստրիայի Գրաց քաղաքում մասնակցեցի «Սովորողների գրավոր խոսքի գնահատումը» միջազգային բանաժողովին, որին մասնակցում էին Եվրոպայի 30 երկրների անգլերենի առաջատար ուսուցիչներ: Աշխատանքային սեմինարների ընթացքում մշակեցինք հանրակրթական դպրոցի տարրական դասարանների գրավոր խոսքին վերաբերող չափորոշիչներ: Սեմինարավարը խորհուրդ տվեց մեզ տուն վերադառնալուն պես նույն ոգով շարունակել այդ աշխատանքը հանրակրթության բոլոր երեք աստիճանների համար՝ հաշվի առնելով խոսքային գործունեության չորս բաղադրիչները՝ ընթերցելով հասկանալը, լսելով հասկանալը, խոսելը և գրելը:
Մոտ 2-3 ամիսների ինտենսիվ աշխատանքի արդյունքում 2011-ի Դպիրյան մի համարում հրապարակվեց իմ «Անգլերեն սովորողներին ներկայացվող ընդհանրական որակական պահանջներ» վերնագրով ծավալուն աշխատանքը, որը փաստորեն Հայաստանում «օտար լեզու» ոլորտի՝ տվյալ դեպքում անգլերենի, առաջին հանրակրթական եռաստիճան չափորոշիչներն էին ըստ լեզուների իմացության (իրազեկության) համաեվրոպական համակարգի սանդղակների`A1, A2, B1, B2, C1 և C2: Իմ մշակած չափորոշիչները վերջանում էին B1 մակարդակով, քանի որ Հայաստանում հանրակրթության օտար լեզվի իմացության մակարդակը միշտ էլ սահմանվել է B1-ը:
Արդեն երրորդ օրն է, ինչ ուսումնասիրում եմ «Օտար լեզվի առարկայական նոր չափորոշիչները և ծրագրերը» և խորապես գիտակցում եմ այն հսկայածավալ աշխատանքը, որն իրականացրել է հեղինակը (կամ ստեղծագործական խումբը): Անընդունելի է մի կես ժամով աչքի անցկացնել ամիսներ և, միգուցե, տարիներ տևած աշխատանքը, թվացյալ մի սխալ միտք գտնել ու քննադատել այն՝ այդպիսով սին պատրանք ստեղծել, թե դու ավելի լավ ես պատկերացնում ամեն ինչ:
Ի տարբերություն այլ ուսումնական առարկաների, օտար լեզուների առարկայական չափորոշիչների և ծրագրերի համար հիմք է հանդիսացել Լեզուների իմացության համաեվրոպական համակարգը, որը մշակել են Եվրոխորհրդի լավագույն գործող մասնագետները: Այդ պատճառով էլ որակային առումով ընդունելի է:
Կառուցվածքը սկզբունքորեն նոր է՝ տրամաբանական զարգացումներով.
- Օտար լեզու դասավանդման նպատակը և խնդիրները
- Նպատակի ու խնդիրների ձևակերպումներից հետո ինձ համար նորություն էր ո՚չ թե լեզվական կարողությունների շարադրանքը, այլ այն կարողունակությունների ձևակերպումները, որոնց ձևավորմանն են միտված լինելու օտար լեզվի դասընթացները: Այսինքն՝ օտար լեզվի դասագրքերի բովանդակային հանձնարարականներ են տրվում: Օրինակ՝ առաջին հայացքից անտեղի ու ավելորդ են թվում «տեղեկատվական հոսքի մեջ կողմնորոշվելու հմտություն և մեդիագրագիտություն», «ինքնավար սովորելու և աշխատելու հմտություններ», «հասարակության կյանքի (մշակութային, պետաիրավական և տնտեսական ոլորտներ) ճանաչում և անկողմնակալ ընկալում» ձևակերպումները: Հեղինակն այն միտքն է առաջ քաշում, որ դասագրքերում նման բովանդակությամբ տեքստեր լինեն, որպեսզի սովորողը կարողանա հաղորդակցվել այդ թեմաներին բնորոշ թեմատիկ բառապաշարով, տերմիններով:
- Այնուհետև ավելի մանրամասն տրվում են այդ կարողունակությունների ձևակերպումները ըստ կրթական աստիճանների՝ տարրական, միջին և ավագ:
- Իսկ հիմա քննարկենք չափարոշչային ամենակարևոր փոփոխությունը, որն առաջարկվում է այս նոր փաստաթղթով: Այստեղ է, որ ես ոչ մի կերպ չեմ համաձայնվում հեղինակի (հեղինակների հետ):
Ինչպես արդեն նշել եմ, իմ մշակած չափորոշիչները վերջանում էին B1 մակարդակով, քանի որ Հայաստանում հանրակրթության օտար լեզվի իմացության վերջնարդյունքը՝ մակարդակը միշտ էլ սահմանվել է B1-ը: Նոր համակարգով առաջարկվում են հետևյալ մակարդակները ըստ կրթական աստիճանների՝
Տարրական դպրոց
4-րդ դասարանում ուսումնառության վերջնարդյունքները հավասարեցվում են A1 մակարդակին:
6-րդ դասարանում ուսումնառության վերջնարդյունքները հավասարեցվում են A2 մակարդակին: (Այժմյան չափորոշիչներով և գործող առարկայական ծրագրով A2 մակարդակին սովորողները հասնում են միջին դպրոցի վերջում և այդ մակարդակով 9-րդ դասարանի վերջում ավարտական քննություն են տալիս:
Միջին դպրոց
9-րդ դասարանում ուսումնառության վերջնարդյունքները հավասարեցվում են B1 մակարդակին: Այժմյան չափորոշիչներով և գործող ծրագրերով սովորողները B1 մակարդակով ավագ դպրոցի ավարտական և համալսարանների ընդունելության քննություն են տալիս 12-րդ դասարանում:
Ավագ դպրոց
12-րդ դասարանում ուսումնառության վերջնարդյունքները հավասարեցվում են լեզվական B2 մակարդակին: Կարծում եմ, որ B2 մակարդակը տրամաբանական կլիներ, եթե միջնակարգ կրթությունը պարտադիր չլիներ (ավագ դպրոցում սովորելը պարտադիր չլիներ): B2 մակարդակը անգլերենի AELTS միջազգային քննության 6 միավորն է (կամ էլ TOEFL-ի 90-ը), որով ընդունվում են աշխարհի ցանկացած համալսարան: Համեմատության համար ասեմ, որ Բրյուսովի անվան համալսարանի ավարտական կուրսի ուսանողների մեծ մասը հենց այդ մակարդակն ունի: Մեր կրթական օրենքը պահանջում է, որ միջին դպրոցն ավարտողը սովորի նաև ավագ դպրոցում՝ անկախ այն բանից, թե արդյոք ինչ մոտիվացիա ունի սովորելու. ուզու՞մ է կրթությունը շարունակել համալսարանում, թե՞ ոչ: Այս պայմաններում ուտոպիա է բոլորին պարտադրել օտար լեզվի B2 մակարդակը:
5. Օտար լեզուների առարկայական չափորոշիչներ
Մանրամասն ներկայացված են կրթական եռաստիճան չափորոշիչները՝ հաղորդակցություն, մշակույթ, քննական և հետազոտական միտք, ինքնություն բաժիններով: Ներկայացման ձևը, լեզուն, առանձնացված ուղղությունները ճշգրիտ և հավաստի են:
6. Նույնպիսի մանրամասնությամբ և սկզբունքային հետևողականությամբ ներկայացված են առարկայական չափորոշիչների հիման վրա կազմված առարկայական ծրագրերը ըստ դասարանների և ըստ հաղորդակցություն, մշակույթ, քննական և հետազոտական միտք, ինքնություն բաժինների: Կրթության կազմակերպման այսպիսի բարեխիղճ աշխատանքը նախարարության կողմից նորություն է հայ իրականության մեջ:
7. Օտար լեզուների առարկայական ծրագրի բովանդակային միջուկը ըստ դասարանների
Ներկայացվում են ուսումնասիրվող թեմաները իրենց ժամաքանակներով: Ըստ դասարանների ներկայացված են տվյալ թեմաներին առնչվող հարցերը, հնարավոր բովանդակային քննարկումները, ինչպես նաև միջառարկայական կապերը ըստ դասարանների: Առաջին անգամն եմ տեսնում այսպիսի լայնածավալ, խիստ անհրաժեշտ ու պատասխանատվության զգացումով արված աշխատանք իմ բնագավառում հայի կողմից:
8. Վերջում առանձին առանձին տրված են անգլերենի, ֆրանսերենի, գերմաներենի «հնչյունաբանությունը, բառապաշարը և քերականությունը ըստ դասարանների»: Այս առումով հատուկ վերաբերմունք է տրված ռուսերենին: Ռուսերենի ծրագիրը գրված է ամբողջությամբ ըստ դասարանների՝ իր բովանդակային միջուկի թեմաներով, հնչյունաբանությամբ, բառապաշարով և քերականությամբ:
Իմ առաջարկությունը.
- Դիմել հեղինակին (հեղինակներին), որպեսզի մի մակարդակ ներքև իջնեն՝ կրթական աստիճանների վերջնարդյունքները շարադրելիս: Հիմա մեր դպրոցների սովորողները և դասավանդողները, մեր ընդհանուր մշակույթով պատրաստ չենք, որ միջնակարգ դպրոցի ավարտական մակարդը լինի B2-ը:
- Ճիշտ է, մեր կրթահամալիրը հեղինակային մանկավարժություն է իրականացնում, իսկ մեր դասավանդողներն էլ այդ մանկավարժության հեղինակներն են, բայց, այնուամենայնիվ, առաջարկում եմ, որ օտար լեզվի մեր դասավանդողները ուշադիր ուսումնասիրեն այս լայնածավալ կրթական փաստաթուղթը: Վստահ եմ, որ շատ այստեղ նրանք կարևոր մտքեր, գաղափարներ, գործունեության տեսակներ կգտնեն, որոնք օգտակար կլինեն իրենց աշխատանքում: Ես ընդամենը երեք օր եմ կարդացել, ուսումնասիրել, բայց գտնում եմ, որ դեռ շատ բան կա քաղելու այստեղից: