Just another WordPress.com site

Այլոց մանկավարժական փորձի ուսումնասիրում.

Առկա-առցանց հիբրիդային դասարաններ

Ինչու տանը սովորելը պետք է լինի ավելի շատ ինքնակարգված և ավելի քիչ՝ կառուցվածքային

Ինչպե՞ս սկսել մաթեմատիկայի նախագծային ուսուցումը

Մանկավարժական երեք հնարք

Մենթոր ուսուցչի աշխատանքը

Կրոնական կամ հոգևոր կրթություն

Անգլերենի ուսուցումը Անգլիայում որպես մայրենի լեզու

Նախագծային ուսուցում. այլոց փորձից

Սովորողների գիտելիքների և կարողությունների գնահատումը հանրակրթական դպրոցներում

Երբ պատժում ենք սովորողին, պատժում ենք նաև ինքներս մեզ

Ինչու է դպրոցում պարը նույնքան կարևոր, որքան մաթեմատիկան

Մի գիտափորձի պատմություն.

Մի գիտափորձի պատմություն 1.2.

Կերպարվեստը և տեխնոլոգիան հանրակրթության մեջ

Սովորողի տնային ուսումնական աշխատանք

Ճամփորդությամբ ուսուցում  2017թ հոկտեմբեր, Դպիր 122

Մի քանի օր է, ինչ կրթահամալիրի մանկավարժության կենտրոնի մասնագետներն ուսումնասիրում են կրթահամալիրի դպրոցների՝ սեպտեմբեր ամսվա ընթացքում իրականացրած ուսումնական ճամփորդությունների համապատասխանությունը  կրթահամալիրում ընդունված կարգին: Իսկ ինչպե՞ս են կազմակերպվում ուսումնական ճամփորդությունները արտերկրում: Ո՞րն է այն լավն ու առաջադիմականը, որը կարող ենք ընդօրինակել, և կարո՞ղ ենք արդյոք բացահայտել ուսումնական ճամփորդության կրթահամալիրային մի որևէ փորձառություն, որով կարող ենք աշխարհին ներկայանալ:

Համացանցային որոնումներն ինձ առաջինը տարան Հյուսիսային Կարոլինա նահանգի (ԱՄՆ) LEARN NC հանրակրթական դպրոց, որի ուսումնական ճամփորդությունների կազմակերպման փորձի մասին է պատմում Բոբի Հոբգուդի և Լեսլի Ռիչարդսոնի հոդվածը՝ «Planning a successful (and educational) field trip (Հաջողություն ապահովող ուսումնական ճամփորդության պլանավորումը)»: Նրանք իրենց հոդվածը մի խոստումնալից նախադասությամբ են սկսում. «Աշխարհը կարող է քո դասասենյակը լինել, եթե միայն հանգամանալից պլանավորմամբ երաշխավորում ես, որ ուսումնական ճամփորդությունը սովորողների համար նոր բան սովորելու արդյունավետ փորձառություն է…»:

Այո, աշխարհը քո դասասենյակն է: Սովորելը կարող է և պետք է ամենուր լինի: Հոդվածի հեղինակները պնդում են, որ ուսումնական ճամփորդությունները հազարավոր տարիներ են կրթության մաս կազմել: Բայց իհարկե, նշել, որ հեշտ գործ չէ արժեք ներկայացնող ուսումնական ճամփորդություններ պլանավորելը, իրականացնելը, դպրոցի տնօրենին համոզելը, ծախսերի և սովորողների անվտանգության մասին հոգալը: Այս բոլոր դժվարություններով հանդերձ, լավ պլանավորված և ուսումնական բաղադրիչներով ամբողջականացված ճամփորդությունը նոր բան ընկալելու հսկայական ներուժ է տալիս սովորողներին: Հոդվածի հեղինակները հարցեր են բարձրացնում և իրենք էլ տալիս են դրանց պատասխանները:

Ինչու՞ է պետք կատարել այս ուսումնական ճամփորդությունը:

Ինչպե՞ս է քո ուսումնական ճամփորդությունը աջակցում ուսումնական պլանին: Եթե չկարողանաս պատասխանել այս հարցին, ապա քո ուսումնական ճամփորդության համար աջակցություն մի՛ սպասիր դպրոցի տնօրինությունից: Նախքան ճամփորդության համար թույլտվություն խնդրելը ժամանակ գտիր և քո գործընկերներին և սովորողներին ներկայացրու մի գրություն հետևյալ պարզաբանումներով (ներկայացվող գրության անհրաժեշտությունը որոշ առումով հիշեցնում է մեր կրթահամալիրի դասավանդողների ուսումնական ճամփորդության նախագծերը, որոնք հրապարակվում են բլոգներում՝ իրազեկ դարձնելու սովորողներին, գործընկերներին, տնօրինությանը, ծնողներին, մեզանով հետաքրքրվող հանրությանը).

ա) սպասվող ուսճամփորդության վայրի մասին ծրագրային նյութեր և ուղեցույցներ, որոնք նախկինում արդեն մշակվել են դպրոցի աշխատակազմի կողմից,
բ) ուսճամփորդությամբ նոր բան սովորելու՝ սպասվող արդյունքները,
գ) ուսճամփորդության ընթացքում ակնկալվող և ուսպլանի դասընթացներով նախատեսված գիտելիքների համադրումը, զուգորդումը,
դ) ուսճամփորդության կարևոր բովանդակային և կառուցվածքային մասը:

Կարծում եմ, որ ուսճամփորդության մեր նախագծերը ներկայանալի են այս առումով:

Սովորողներին նախապատրաստելը

Ցանկացած ուսճամփորդության կազմակերպման այս փուլը ամենապահանջվածն է և ամենաաշխատատարը:

Առաջարկվում է ուսճամփորդությանը նախորդող ուսումնական պարապմունք կազմակերպել իր դասի պլանով, որի նպատակն է ուսճամփորդության ինտեգրումը ուսպլանով նախատեսված դասընթացներին:

Ուսճամփորդության նկատմամբ հետաքրքրություն է արթնանում, երբ սովորողներին են ներկայացվում սպասվող ուսճամփորդության վայրի մասին պատմող լուսանկարները, տեսաֆիլմերը: Սովորողների հետաքրքրության խթանման համար կարևոր են նաև նախկինում այդ ուսճամփորդությունը կատարած այլ սովորողների փորձառության մասին պատումները: Կարծում եմ, որ այս հարցում մեր կրթահամալիրի փորձն ավելի առաջադեմ և ուսանելի է, քանի որ հենց իրենք սովորողներն են համացանցից կամ այլ աղբյուրներից տեղեկատվական նյութեր պատրաստում սպասվող ուսճամփորդության մասին: Այս նախապատրաստական աշխատանքներն ընդգրկված են նաև դասավանդողի ուսճամփորդության նախագծում:

Կարևոր է սովորողներին տեղեկացնել ճամփորդության վայրում համապատասխան վարքագծի պահպանման մասին: Սա հատկապես վերաբերում է  թանգարաններ, կենդանաբանական այգիներ այցելություններին:

Դասավանդողներին առաջարկվում է նախապես կազմել ուսումնական ճամփորդության ընթացքում օրվա ռեժիմը, որը սովորողները պետք է ստորագրեն, ինչպես անում են ուսումնառության պայմանագրի վավերացման դեպքում:

Առաջարկվում է սովորողներին խորհուրդ տալ հագնել տվյալ վայր մեկնելու համար համապատասխան հագուստ և կոշիկ՝ հաշվի առնելով այդ վայրի կլիմայական և օրվա եղանակային պայմանները:

Առաջարկվում է սովորողների համար կազմել ուսապարկը շատ չծանրաբեռնող անհրաժեշտ իրերի  ցուցակը, իսկ գիշերակացով ճամփորդությունների դեպքում, երբ անհրաժեշտ իրերի ցուցակը մեծանում է, խորհուրդ է տրվում սովորողներին միմյանց հետ պայմանավորվել (ես սա եմ բերում, իսկ դու՝ սա): Այս ձևով կարելի է հավասարաչափ բաշխել տարվող իրերը և հնարավորին չափ թեթևացնել ուսապարկերը:

Սովորողների համար անհրաժեշտ պարագաների ցուցակի մեջ են մտնում նաև ճամփորդության մասին նշումներ անելու համար գրիչներ, փոքրիկ նոթատետրեր, ֆոտո և տեսախցիկներ:

Անհրաժեշտ է նաև զգուշացնել սովորողներին այն մասին, թե ինչն է արգելվում բերել:

Անձամբ ուսուցչին վերաբերող հարցեր

Նախքան ուսումնական ճամփորդությունը կատարելը հարկավոր է անձամբ մի անգամ տեղազննել ուսճամփորդության վայրը: Այս հարցը խիստ հետևողականությամբ է իրականացվում մեր կրթահամալիրում: Կրթահամալիրում մերժվում է ուսումնական ճամփորդության հայտը, երբ պարզվում է, որ հայտ ներկայացրած դասավանդողը երբևէ չի եղել այդ վայրում:

Հոդվածի հեղինակները ճամփորդության ղեկավար-ուսուցչին հարցեր են ուղղում.

  • Գիտե՞ս, թե որտեղ են զուգարանները այդ վայրում։
  • Հասանելի՞ է արդյոք բջջային հեռախոսային կապը։
  • Որքա՞ն է այդ վայրը հեռու ամենամոտ բնակատեղիից, գյուղից, քաղաքից։
  • Որքա՞ն է տեղանքը մատչելի հենաշարժողական խնդիրներ ունեցող երեխաների համար։
  • Ի՞նչ դժվարանցանելի տեղեր կան, և կա՞ն արդյոք դրանք շրջանցելու ուղիներ:
  • Ճամփորդության մասնակիցների ցուցակը քեզ մո՞տ է: Մի տեղանքից մյուսը տեղափոխվելուց առաջ բարձրաձայն ներկա-բացակա անո՞ւմ ես:
  • Հոգացե՞լ ես առաջին բուժօգնության արկղի մասին:
  • Ունե՞ս որոշակի առողջական խնդիրներ ունեցող սովորողների՝ տվյալ ճամփորդությանը մասնակցելու համար բժշկի թույլտվությունը: Ունե՞ս նման սովորողների համար նախատեսված դեղամիջոցները և դրանց օգտագործման մասին բժշկի ցուցումները:
  • Վարորդի հետ քննարկե՞լ ես ճանապարհային քարտեզը, ուղևորության երթուղին: Քաջատեղյա՞կ է նա անցնելիք ճանապարհներին: Փոխանակե՞լ  եք ձեր հեռախոսային համարները:
  • Անհրաժեշտության դեպքում՝ կարո՞ղ ես օգտվել GPS համակարգից:
  • Ոնե՞ս որոշակի քանակության կանխիկ գումար՝ չնախատեսված ծախսերի համար:

Խորհուրդ է տրվում նաև նախօրոք վերահաստատել գիշերակացի համար արված պայմանավորվածությունները, պատվերները: Խորհուրդ է տրվում նաև նախապես ձեռք բերել մոտակա բնակավայրերի տեղական կառավարման գրասենյակների, աշխատակազմի կոնտակտային տվյալներ՝ չնախատեսված անհապաղ դեպքերում օգնություն կանչելու համար: (Այս բոլոր թվարկած հարցերն իրոք կարևոր են, բայց պետք է նշել, որ մեր կրթահամալիրում ուսումնական ճամփորդությունների նախագծերի մեծ մասն իր մեջ ներառում է նաև կրթական փոխանակման բաղադրիչը. հանդիպում տեղի ուսումնական հաստատության սովորողների և աշխատակազմի հետ, հեղինակային կրթական ծրագրի ներկայացում, տարածում, բարեկամական կապերի հաստատում, ինչը մեծապես օգնում է մեր դասավանդողներին ուսումնական ճամփորդության շատ հարցեր հարթելու և կարգավորելու գործում։

Այլոց հետ նախապատրաստական աշխատանք

Անհրաժեշտ է թույլտվություն ստանալ դպրոցի տնօրինությունից: Մեր կրթահամալիրում թույլտվությունը կատարվում է տնօրենի հրամանով, որը տրվում դասավանդողի ներկայացրած հայտի և նախագծի հիման վրա: Իմ կարծիքով կրթահամալիրի կարգն այս առումով անվիճելի առավելություն ունի և ավելի իրավական է, քան հոդվածում նշված ձևը։

Ուսումնական ճամփորդություն պլանավորելիս անհրաժեշտ է ստուգել դպրոցական ուսումնական օրացույցը և պարզել, թե արդյոք չի՞ համընկնում այն դպրոցական կարևոր իրադարձության հետ, որին անհրաժեշտ է ներկա լինել:

Անհրաժեշտ է ստանալ ծնողների թույլտվությունը: Հարկավոր է ծնողներին մանրամասն նկարագրել ճամփորդությունը և բացատրել դրա կապը ուսպլանի մեջ ընդգրկված դասընթացների հետ: Մեր կրթահամալիրի փորձն այս առումով նույնպես ընդօրինակելի է: Ուսումնառության պայմանագրոււմ նշված է, որ ուսումնական ճամփորդությունները հեղինակային կրթական ծրագրի բաղկացուցիչ մասն են կազմում և կրտսեր ու Միջին դպրոցների սովորողների ծնողները, Ավագ դպրոցի և Քոլեջի սովորողները ծանոթացել ու ստորագրել են այդ պայմանագրի տակ: Նրանք նախապես են համաձայնել ուսումնական ծրագրի իրականացման պայմաններին:

Ուսումնական ճամփորդության ֆինանսավորումը

Խորհուրդ է տրվում դիմել տարբեր կազմակերպությունների, որոնց հարկային պարտավորությունները դպրոցին կատարած նվիրատվության համար կարող են նվազեցվել: Եթե այս ճանապարհով անհնար է ֆինանսավորում ձեռք բերել, ապա խորհուրդ է տրվում դիմել ծնողական օժանդակությանը:

Առաջարկում է ամերիկյան «Scholastic Teacher» ամսագիրը

Ամերիկյան «Scholastic Teacher (Դպրոցական ուսուցիչ)» ամսագրի լրագրող Ջենիֆեր Ֆինկը գործող ուսուցիչների 10 խորհուրդ է հավաքել՝ քաջալերելու բոլոր նրանց, որ վախենում են ուսումնական ճամփորդություններ կազմակերպելուց:

  1. Սկսիր նախապատրաստվել որքան հնարավոր է շուտ։
    Շաբաթներ կարող է տևել բոլոր անհրաժեշտ թույլտվությունները ստանալը: Ժամանակ է հարկավոր փող հավաքելու համար, և ժամանակ է հարկավոր այդ փողը դպրոցի հաշվապահությամբ անցկացնելու և անդորրագիր ստանալու համար: Սկսիր պլանավորել քո ուսճամփորդությունը առնվազն 6 շաբաթ առաջ: Գիշերակացով նահանգից դուրս ուսճամփորդության նախապատրաստական աշխատանքները կարող են սկսվել մեկ տարի առաջ:
    Այս տողերը կարդալիս լիովին հասկանում ու գիտակցում եմ, թե ինչ է նշանակում «Ստեղծողի մոբիլ դպրոց» բառակապակցությունը:
  2. Խուսափիր մարդաշատ վայրերից։
    Ֆլորիդայի Դեյվի քաղաքի Ավագ դպրոցի տնօրեն Ուենդի Ուեյները խորհուրդ չի տալիս սովորողների ուսումնական ճամփորդությունները կազմակերպել մարդաշատ վայրերում, որտեղ հնարավոր է շատ այլ երեխաներ լինեն. օրինակ, Դիսնեյ Լենդը:
  3. Գործունեություն փնտրեք։ 
    Ջորջիա նահանգի Քենդրիք քաղաքի Միջին դպրոցի ուսուցչուհի Ջենիֆեր Բենիֆիլդը խորհուրդ է տալիս ուսումնական ճամփորդության տանել սովորողներին տարբեր փառատոների ընթացքում, որովհետև դրանք դիտարժան են և հետաքրքիր երեխաների համար:
    Ճիշտ խորհուրդ է: Օրինակ, Խաչիկ գյուղ մեկնած մեր Քոլեջի ուսանողների ամենավառ տպավորությունները կապված են հայկական գաթայի փառատոնի հետ:
  4. Աշխատիր որքան հնարավոր է իջեցնել ճամփորդության ծախսերը։ 
    Տարբեր կազմակերպությունների կամ անհատների նվիրատվությունները կարող են թեթևացնել ծախսերը: Այդ նվիրատվություններով հնարավոր է փակել անվճարունակ սովորողների ճամփորդական ծախսերը: Ոչ մի սովորող չի կարող փողի պատճառով չմասնակցել ուսճամփորդությանը: Սովորողների վճարունակ ծնողները կարող են նաև մաս-մաս վճարել ուսճամփորդության ծախսերը:
  5. Ուսճամփորդության վայրի նախնական տեղազննում
    Եթե հնարավոր է, նախքան մի որևէ վայր մեկնելը կատարեք այդ վայրի տեղազննումը, որպեսզի որքան հնարավոր է շրջանցեք անկանխատեսելին ուսումնական ճամփորդության ընթացքում: Կարևոր է նաև պարզել, արդյոք սովորողների մեջ կա՞ն  այնպիսի երեխաներ, որ, հնարավոր է, տեղանքի բուսականության պատճառով ալերգիկ ռեակցիաների ենթակա լինեն, և ի՞նչ դեղորայք պետք է վերցնել նման դեպքերի զարգացումը կանխելու համար:
  6. Օգնություն խնդրեք ուսճամփորդության վայրի տեղական կառավարման մարմիններից
  7. Նախապատրաստեք սովորողներին և ծնողներին։ 
    Քննարկեք ուսճամփորդությունը սովորողների հետ:
    Ցույց տվեք նրանց վայրի մասին նկարներ համացանցից, տեսաֆիլմեր:
    Կրտսեր դպրոցի սովորողների ծնողներին ներգրավեք ուսճամփորդության կազմակերպման գործում, դարձրեք նրանց ձեր օգնականները: Պարզեք, թե ինչպես կարող են ծնողները օգնել ձեզ:
  8. Անպայման ձեր հետ վերցրեք անկանխատեսելի դեպքերի վերացման համար օգնություն կանչելու կոնտակտային տվյալներ:
  9. Ապահովեք սովորողների զբաղվածությունը ուսճամփորդության ընթացքում։
    Սովորողներին բաժանեք մի քանի խմբերի, որոնք ուսճամփորդության ընթացքում պատասխանատու կլինեն որևէ գործի համար: Երբ նրանք որևէ գործով զբաղված են և պատասխանատվություն են կրում դրա համար, նրանք վտանգից հեռու են ու միշտ աչքի առաջ:
  10. Նույնիսկ ավտոբուսում կամ գնացքում զբաղվածություն ապահովեք նրանց համար:

Ֆիննական դպրոց

Համացանցում մանկավարժական առաջատար մոտեցումների անգլերեն որոնումները տանում են դեպի Ֆինլանդիա։ Այստեղ պետք է անկեղծորեն խոստովանել, որ նույն նպատակով հայալեզու որոնումները տանում են դեպի «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիր։

Ուսումնասիրվող հարցի վերաբերյալ Ֆինլանդիայի առաջավոր փորձ է, որ համալսարանների մանկավարժական ֆակուլտետներում հատուկ դասընթացներ են անցկացվում, որոնց ընդհանուր թեման բացօթյա կրթությունն է: Այլ կերպ ասած՝ ուսումնական ճամփորդություններն օգնում են բացօթյա կրթության կազմակերպմանը:

Բացօթյա կրթության առաջին թեման է «Շրջակա միջավայրը»: Մովորողներն իրենց շրջակա միջավայրը կենսաբանա-աշխարհագրական տեսանկյունից են ուսումնասիրում: Աշնանը և գարնանը նրանք դիտարկում են բնության մեջ կատարվող փոփոխությունները: Ձմռանը ուսումնասիրում են մշակութային և սոցիալական միջավայրը, կազմակերպվում են ուղևորություններ, էքսկուրսիաներ և ուսումնական ճամբարներ Հյուսիսային Ֆինլանդիայում:

Բացօթյա կրթության երկրորդ թեման է «Ես և շրջակա միջավայրի պահպանումը»: Սովորողներն ուսումնասիրում են կենսաբազմազանություն: Թափոնների վերամշակումը և շրջակա միջավայրի բարելավումը երկարատև նախագծերի թեմաներն են:

Երրորդ թեման է «Ֆինլանդիան և հյուսիսային երկրները»: Աշնանը սովորողները ծանոթանում են, այսպես կոչված, ֆիննա-սկանդիայի կենսա-աշխարհագրությանը: Ձմռանը նրանք ուսումնասիրում են մարդու և բնության հարաբերությունները: Նրանք նաև հեռավար ուսուցման համակարգի միջոցով արտերկրի դպրոցների հետ են համագործակցում, այցելում հյուսիսային այլ երկրների քույր-դպրոցներ:

Կրտսեր դպրոցներում բացօթյա կրթության նպատակն է սովորողներին տալ գիտելիք շրջակա միջավայրի մասին, և զարգացնում են նրանց կարողությունները, պատրաստակամությունը և պատասխանատվությունը շրջակա միջավայրի պահպանության հարցերում:

Յոթերորդ դասարանում սովորողներն ուսումնասիրում են եղանակը, ջուրը և հողը տարբեր էկոհամակարգերում:

Ութերորդ դասարանում սովորողներն ուսումնասիրում են ֆիզիկական, քիմիական և կենսաբանական գործոնները բնության մեջ:

Իններորդ  դասարանում ուսումնասիրում են բնության մեջ վտանգված կենդանական և բուսական աշխարհը:

Այստեղ տեղին է հիշել մեր կրթահամալիրում իրականացվող «Գետը քաղաքում», «Գետը համայնքում» նախագծերը, «Սիրուն Զանգի» բլոգի բոլոր հրապարակումները, կատարված աշխատանքները, Հայկուհի Հովհաննիսյանի գերջանքերը Շադրլու ջրանցքի մաքրման համար, յուրաքանչյուր ուսումնական ճամփորդության ընթացքում շրջակա միջավայրը աղտից մաքրելու սովորողների ու դասավանդողների պատրաստակամությունը:

Աղբյուրներ

Հեռավար ուսուցման կազմակերպումը հանրակրթությունում

Դպիր 120,

Մեր հանրապետությունում չկան հանրակրթական հեռավար դպրոցներ: 2016 թվականին իրենց առցանց Առագաստ դպրոցի առաջին մեկ քայլն են արել Մարտիրոսյան եղբայրները և կանգ առել: Նրանց պահոցում գրված է՝ «Ներեցե′ք, դասեր չկան»: Որոշ քայլեր է արել dasaran.am  կայքը, բայց դա էլ լիիրավ հանրակրթություն չէ: Հեռավար հանրակրթության բնագավառում որոշակի փորձ ունի «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրը՝ «Պատանի հետազոտողի և ստեղծագործողի հեռավար դպրոցով», մեդիաօլիմպիադաներով, առկա ուսուցումը կազմակերպելով որպես բլոգային ուսուցում, ուսումնական տարվա ընթացքում կազմակերպելով հեռավար ուսուցման շաբաթներ (2016-ի հունվարին՝ մի ամբողջ միամսյակ): Կրթահամալիրում հեռավար ուսուցում է իրականացվում այն սովորողների համար, ովքեր տարբեր պատճառներով հնարավորություն չեն ունենում ներկա լինելու առկա ուսուցմանը:
2017-2018 ուստարվանից սկսած ընդունելություն է արվում նաև հեռավար ուսուցման ձևով՝ հեղինակային կրթական ծրագիրն առաջարկելով հանրապետության և հանրապետությունից դուրս գտնվող հայ երեխաներին: Սա նախատեսվում է կրթահամալիրի կանոնադրությամբ։ Անհրաժեշտություն առաջացավ ուսումնասիրելու, թե ինչպես են կազմակերպում հանրակրթությունը հեռավար ձևով աշխարհի այլ երկրներում:

Հանրակրթությունը հեռավար ձևով իրականացվում է ԱՄՆ-ում, Մեծ Բրիտանիայում, Կանադայում և Ավստրալիայում: Հանրակրթության այս ձևը սկիզբ է առել ԱՄՆ-ի Ֆլորիդա նահանգում, որտեղ 1997 թվականին սկսել է գործել առաջին վիրտուալ ավագ դպրոցը, իսկ 2000 թվականից Ֆլորիդայի վիրտուալ դպրոցն սկսել է հանրակրթական ծառայություն մատուցել կրթական բոլոր աստիճանների համար՝ սկսած մանկապարտեզից մինչև ավարտական 12-րդ դասարանը: Վիրտուալ դպրոցը ֆինանսավորում է Ֆլորիդայի կրթական ֆինանսական ծրագիրը, որը հնարավորություն է տալիս Ֆլորիդայի բոլոր 67 շրջանների սովորողներին անվճար ներգրավվելու այդ ծրագրում, իսկ մնացած նահանգների սովորողները վճարում են տարեկան $ 800:

Փենսիլվանիան՝ իր Ֆիլադելֆիա կենտրոնով, երկրորդ նահանգն է ԱՄՆ-ում, որտեղ զարգացած է հեռավար հանրակրթությունը: Այստեղ այդ դպրոցները կոչվում են «Cyber Charter Schools – Կիբեռ մասնավոր դպրոցներ» կամ էլ` «Distance Schools – հեռավար դպրոցներ»: Այստեղ նույնպես դպրոցների ֆինանսավորումը կատարում է Փելսինվանիայի նահանգային կրթական ծրագիրը, և սովորողները չեն վճարում իրենց ուսման համար, բայց պետք է ասել, որ կրթական ծրագրում ընդգրկված են երկրի լավագույն դասավանդողներն իրենց առաջադեմ մեթոդներով, մանկավարժական մոտեցումներով, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների հագեցվածությամբ, ամենաարդիական ուսումնական նյութերով,  լաբորատոր սարքավորումներով և գիտելիքների ու կարողությունների ստուգմամբ, տարբեր դասընթացների յուրացումը հավաստող առարկայական քննություններով: Այս ամենի ապահովման համար մեկ դպրոցի մոտավոր տարեկան ֆինանսավորումը կազմում է 8 մլն դոլար:

Հեռավար դպրոցների անհրաժեշտության հիմնավորումը  

Ոչ բոլորն են կրթություն ստանալու համար կարողանում դպրոց հաճախել: 21-րդ դարում աշխատուժն ավելի մոբիլ է դարձել: Հաճախակի են լինում տեղաշարժեր: Պայմանագրով երկու կամ երեք տարի մի քաղաքում աշխատելուց հետո ընտանիքի հայրը, մայրը մեկ այլ աշխատանքային պայմանագիր են կնքում ուրիշ քաղաքում և ստիպված տեղափոխվում: Ընդհատվում է նրանց երեխաների բնականոն դպրոցական կյանքը: Նոր քաղաքում երեխաների համար դժվար է միանգամից ներառվելը նոր դպրոցական միջավայրում: Որոշ փոքր  բնակավայրերում (օրինակ՝ Ալյասկայի բնակավայրերը, որոնք շատ հեռու են միմյանցից), չկան դպրոցներ և երեխաները ստիպված են լինում երկար ճանապարհներ հաղթահարել հարևան բնակավայրի դպրոցը հասնելու համար: Լինում են դեպքեր, երբ ծնողները ստիպված են լինում տևական ժամանակ մեկ այլ երկիր գործուղման մեկնել և իրենց հետ տանում են իրենց երեխաներին: Կան հաշմանդամ երեխաներ, որոնց համար ֆիզիկապես անհնար է ամեն օր դպրոց հաճախելը: Կան ակադեմիական շատ թույլ ընդունակություններ ունեցող և հակառակը՝ ակադեմիական արտակարգ մեծ ընդունակություններով օժտված երեխաներ, որոնց ծնողները և հենց իրենք նախընտրում են խիստ անհատական կրթական ծրագիր: Հենց այստեղ է օգնության հասնում ամենահաս ինտերնետը՝ իր հեռավար (էլեկտրոնային, կիբեռ, վիրտուալ) դպրոցով:

Հեռավար  ուսումնական պարապմունքների կազմակերպման ձևերը

Հեռավար ուսումնական պարապմունքները լինում են համաժամանակյա (սինխրոն), երբ սովորողների խումբը տեղեկատվությունն ընդունում է հենց հաղորդման պահին (Skype) և ոչ համաժամանակյա (ասինխրոն), ուսումնական կայքում, բլոգում տեղադրված նյութերի միջոցով: Համաժամանակյա ձևի առավելությունն ինտերակտիվ դաս անցկացնելն է, երբ սովորողները կարողանում են հարցեր ուղղել դասավանդողին հենց հաղորդման ժամանակ: Ոչ համաժամանակյա ձևի հիմնական առավելությունն այն է, որ այն խիստ անհատականացված է: Այն առավելագույնս հարմարեցվում է սովորողի ակադեմիական կարողություններին: Մի սովորող կարող է այդ ուսումնական նյութը յուրացնել 10 րոպեում, իսկ մյուսը՝ 2 ժամում, մի սովորողի համար այդ նյութով զբաղվելը հարմար է առավոտյան, իսկ մյուսի համար՝ երեկոյան ժամերին:

Օգտագործվում է նաև խառը (blended) ձևը, որը սինխրոն և ասինխրոն ձևերի միահյուսումն է:

Ի՞նչ թերություններ և դժվարություններ ունի հեռավար հանրակրթական դպրոցը

Փենսիլվանիայի համալսարանի դասախոս Ալի Քարր Չելմանը իր «At what cost does innovation come? – Ի՞նչ գնով է նորարարությունը գալիս» հոդվածում նշում է իր կողմից դիտարկված թերությունները.

  •  Կիբեռ (վիրտուալ) մասնավոր դպրոցները չափազանց շատ փող են ծախսում հեռավար ուսուցման գովազդների վրա, ինչը նրանց գործունեությունը ոչ շահութաբեր է դարձնում:
  • Վիրտուալ դպրոցների սովորողների համայնքը ցայտուն երկբևեռ է. այստեղ մեծ և՛ օժտված երեխաների թիվը, և՛ հակառակը՝ ցածր ակադեմիական ընդունակություններ ունեցողների թիվը, ինչն էապես դժվարացնում է դասավանդողների գործը՝ այդքան շատ տարբերակված ծրագրեր և ուսումնական նյութեր օգտագործելու առումով: Ֆիզիկական միջավայրով սովորական դպրոցներում մեծամասնություն են կազմում միանման ընդունակություններով սովորողները:
  • Ըստ գոյություն ունեցող կարգի սովորական հանրակրթական դպրոցը պարտավոր է վճարել յուրաքանչյուր սովորողի ուսման ծախսերը վիրտուալ դպրոցում, եթե նա որոշել է թողնել այդ ավանդական դպրոցը և գնալ վիրտուալ դպրոց:
  • Վիրտուալ դպրոցները մեծ ծախսեր են անում թանկարժեք ուսումնական նյութեր և տարբերակված ծրագրեր գնելու համար:
  • Վիրտուալ-հեռավար դպրոցները շատ քիչ հնարավորություն ունեն վերահսկելու սովորողների կեղծիքները՝ առաջադրանքները կատարելիս արտագրություններ, պատճենահանումներ և այլ ոչ ընդունելի ձևեր։

Հոդվածում առաջարկվում է մի տեսաֆիլմ, որտեղ երևում է ավագ դպրոցի սովորողների կարծիքը հեռավար դպրոցի մասին: Աղջիկը գովում Փենսիլվանիայի իր հեռավար դպրոցը, քանի որ ազատ տնօրինում է իր ժամանակը: Նա ասում է, որ նույնիսկ ժամանակ ունի աշխատելու և փող վաստակելու համար և թանկ է գնահատում իր կյանքի ժամանակը ու ձանձրանալու ժամանակ էլ չունի: Տղան հակառակ կարծիքի է: Նա լքել է հեռավար դպրոցը և նորից սկսել է հաճախել սովորական ավագ դպրոց, որտեղ հնարավորություն ունի ինտերակտիվ ձևով մասնակցելու դասերին, շփվելու իր համադասարանցիների հետ և երես առ երես հաղորդակցվելու իր դասավանդողների հետ:

Այստեղից կարելի է եզրակացնել, որ տարբեր են մարդիկ և նրանց պետք է հնարավորություն տալ ապրելու և սովորելու այնպես, ինչպես իրենց հարմար է:

Ներկայացվում են Փենսիլվանիայի կիբեր մասնավոր դպրոցի 2017-2018 ուստարվա կրթական ծրագրի և առաջարկվող դասընթացների ցանկի ու դրանց իրականացման մեթոդների, մանկավարժական մոտեցումների  ուսումնասիրման արդյունքները:

Սովորելը երբեք չի ավարտվում

Սովորողներին կրթական ծառայություններ են մատուցվում մանկապարտեզից մինչև 12-րդ դասարանը ներառյալ:  Դպրոցի առցանց ուսուցման միջավայրը, ուսուցման անհատականացված մեթոդները, ուսումնական պլանների ընտրությունները կապող օղակներ են մի կողմից՝ սովորողների ու նրանց ընտանիքների, և մյուս կողմից՝ պետական-նահանգային կրթական դեպարտամենտի կողմից հավաստագրված բարձրակարգ ուսուցիչների միջև, ովքեր իրականացնում են պետական չափորոշիչներին համապատասխան բովանդակային կրթություն: Դպրոցը հիմնադրվել է 2000 թվականին: Կենտրոնը Միդլենդ քաղաքում է, այն ունի իր գրասենյակները նահանգի բոլոր 18 շրջաններում: Որպես հանրակրթական դպրոց՝ այն բաց է նահանգի բոլոր դպրոցահասակ սովորողների համար, առանց որևէ ուսման վճարի:

Փենսիլվանիայի հեռավար դպրոցը հավաստագրվել է ԱՄՆ քոլեջների և հանրակրթական դպրոցների հավաստագրման միության կողմից, ընգրկված է ԱՄՆ կրթական հաստատությունների ցանցում և ճանաչվում է աշխարհի 85 երկրներում:

Առարկայական ծրագրերի և ուսումնական նյութերի տրամադրում

Երկրում գործում են հատուկ մասնագիտացված ընկերություններ, որոնք կազմում են հեռավար ուսուցման դասընթացների ծրագրեր, ուսումնական նյութեր: Փենսիլվանիայի հեռավար դպրոցն օգտվում է «Linkoln Learning Solutions» ընկերության վճարովի ծառայություններից: Այս ընկերությունը տրամադրում է էլեկտրոնային դասընթացների ծրագրեր և ամենատարբեր ուսումնական նյութեր կրթական բոլոր աստիճանների համար՝ սկսած մանկապարտեզից մինչև 12-րդ դասարան: Ամերիկայում շատ խիստ են պահպանվում հեղինակային իրավունքները, և հեռավար դպրոցը չի կարող որևէ ուսումնական նյութ կամ առարկայական ծրագիր օգտագործել առանց վճարման: Դպրոցը կարող է անվճար օգտագործել միայն իր դասավանդողների ստեղծած առարկայական ծրագրերը և ուսումնական նյութերը:

Հայաստանում նույնիսկ ավանդական հանրակրթական դպրոցների համար ուսումնական նյութեր ստեղծող մասնագիտացված ընկերություն չկա: Յուրաքանչյուր ուսուցիչ աշխատում է այնպես, ինչպես կարողանում է: Իմ «Ուսումնական նյութ» հոդվածում նշել եմ, որ   էլեկտրոնային ուսումնական նյութերի հայկական ամենամեծ աղբյուրը Հայկական կրթական միջավայր. պաշարների շտեմարանն է: …Պատահական ընտրությամբ արված ուսուսումնասիրությունն էլ բավական էր, որպեսզի հասկանայի, որ այստեղ այստեղ հրապարակված ուսումնական նյութերը տարբեր առարկայական դասագրքերի մի քիչ ձևափոխված կրկնություններ են: Դրանք բոլորովին չեն կարող համապատասխանել ժամանակակից հեռավար դպրոցի պահանջներին: Մեր կրթահամալիրի դասավանդողների բլոգներին ներկայացվող պահանջներում «Ուսումնական նյութ» բաժին կա, և վստահաբար կարելի է ասել, որ մեր դասավանդողները պատրաստ են հեռավար դպրոցի դասավանդող աշխատելու համար, բայց արդյո՞ք նրանք պատրաստ են աշխատելու և՛ առկա, և՛ հեռակա դպրոցներում միաժամանակ, ուսումնական նյութեր ստեղծելով: Առանց այդ էլ նրանցից շատերը գերծանրաբեռնված են առկա դպրոցի ամենօրյա հոգսերով:   

Ուսումնական պարապմունքների կազմակերպման ձևերը     

Վիրտուալ համաժամանակյա դասարաններ

Վիրտուալ դասարաններ են կազմակերպվում 2-12-րդ դասարանների սովորողների համար: Դասարանները հեռավար համաժամանակյա դասեր են ունենում ըստ դասացուցակի՝ որոշակի ժամերի: Ուսումնական պարապմունքներն իրականացվում են BUZZ Learning management System էլեկտրոնային հեռավար կրթական գործիքի միջոցով՝ օգտագործելով «Linkoln Learning Solutions» ընկերության առարկայական ծրագրերը և ուսումնական նյութերը: Վիրտուալ դասարանների բոլոր դասերը տեսագրվում են, և սովորողը կարող է դասերից հետո մի քանի անգամ վերանայել դրանք: Վիրտուալ դասարանների սովորողները կարող են հաղորդակցվել իրենց դասավանդողների հետ շաբաթվա յուրաքանչյուր օր: Սովորողներն ունեն հիմնական հանրակրթական և ընտրությամբ դասընթացներ: Դպրոցի ֆինանսավորումը կախված է ոչ միայն սովորողների, այլ նաև սովորողների ընտրած դասընթացների թվից:

Վիրտուալ ոչ համաժամանակյա դասարաններ

Հեռավար ուսուցման կազմակերպման այս ձևն ընտրող սովորողները որևէ կերպ պարտադրված չեն հետևելու որևէ դասացուցակի, քանի որ չեն մասնակցում համաժամանակյա առցանց ուսումնական պարապմունքներին: Նրանց հիմնական գործն այն է, որ իրենց հարմար ժամանակին միանում են հեռավար ուսուցման կառավարման BUZZ Learning management System համակարգին և դիտում ուսումնական նյութերը, կատարում առաջադրանքները: Հեռավար ուսուցման կառավարման Buzz համակարգում հրապարակված նյութերը ներառում են ընթերցանություն, տեսաֆիլմեր, խաղեր, քննարկումներ և զանազան գնահատվող առաջադրանքներ: Համակարգն այնպիսին է, որ դասավանդողը կարողանում է ուղղորդել սովորողին, իսկ առաջադրանքը կատարելուց հետո տեքստային գնահատական տալ՝ նշելով սովորողի ձեռքբերումները, թույլ կողմերը և խորհուրդներ դրանք վերացնելու համար:

Խառը (blended) տիպի վիրտուալ դասարան

Խառը տիպի վիրտուալ դասարանները հիմնականում ոչ համաժամանակյա են: Միայն շաբաթվա ընթացքում մեկ օր կազմակերպվում են համաժամանակյա առցանց ուսումնական պարապմունքներ:

Սովորողների գիտելիքների և կարողությունների ստուգում և գնահատում

PSSA Exams – Փենսիլվանիա նահանգի դպրոցական քննություններ

Փենսիլվանիան իր դպրոցական գնահատման համակարգն ունի՝ հանրակրթական չափորոշիչներին համապատասխանող իր քննություններով: Այն վերաբերում է և՛ ավանդական, և՛ հեռավար հանրակրթական դպրոցներին:

Հեռավար դպրոցի 3-8-րդ դասարանների սովորողները պետք է ուսումնական տարվա վերջին քննություն հանձնեն մաթեմատիկայից և անգլերենից, իսկ 4-րդ և 8-րդ դասարանների սովորողները՝ նաև բնագիտությունից: Քննությունները գարնանն են հանձնում՝ քննության տեղը և օրը համաձայնեցնելով յուրաքանչյուր սովորողի ընտանիքի հետ:

Keystone Exams

Սրանք դասընթացների ավարտական քննություններն են, ինչպես նաև՝ դպրոցական ավարտական քննությունները Փենսիլվանիա նահանգում: Սովորողները հիմնականում քննություն են հանձնում հանրահաշիվ 1-ից, կենսաբանությունից և անգլերեն գրականությունից:

Հեռավար դպրոցների սովորողներին հնարավորություն է տրվում երկու անգամ հանձնելու ավարտական քննությունները. առաջինը՝ դեկտեմբերին, իսկ երկրորդը՝ մայիսին: Եթե առաջին քննական շրջանը սովորողը չի հաղթահարում, նա կարող է մասնակցել երկրորդին, իսկ եթե երկրորդն էլ չի կարողանում հաղթահարել, ապա նա ընդգրկվում է քննություններին նախապատրաստվելու դասընթացների մեջ: Նրան ժամանակ է տրվում, և դասավանդող-խորհրդատուի հետ հեռավար ձևով պատրաստվում է հաջորդ քննական շրջանին:

Գնահատման համակարգի առումով այս տարի առաջին առաջադեմ քայլն արեց մեր կրթահամալիրը՝ օտար լեզվի քննության պահանջները մի քիչ մոտեցնելով բլոգային ուսուցման արդյունքներին, որը դրական էր: Կարծում եմ, որ պետք է շարունակել այս ուղղությամբ մեր աշխատանքները:     

Աջակցություն հեռավար դպրոցի սովորողին

Հեռավար ուսուցումը իդեալական կլինի, եթե դրանում գիտակցված ձևով ընդգրկված լինեն ինքնակրթությանը մեծ տեղ տվող, ուսումնատենչ սովորողները, բայց շատ դեպքերում այդպիսին չէ կյանքը, հատկապես, երբ դրանում ընդգրկվում են ստիպված՝ ծնողների այլ քաղաքներ և երկրներ տևական գործուղումների պատճառով: Շատ սովորողներ նույնիսկ առկա ուսուցման պարագայում թերանում, ծուլանում են, չեն կատարում առաջադրանքները և ընդհանրապես, անտարբեր են ուսման նկատմամբ: Շատ հեշտ է պայմանագրում գրել, որ նման դեպքերում լուծարվում է սովորողի պայմանագիրը և վերջ: Ի՞նչ մանկավարժական մոտեցումներ են կիրառում Փենսիլվանիայի հեռավար դպրոցում՝ սովորողին որքան հնարավոր է շատ մոտիվացնելու  համար: Ահա այդ մոտեցումները.

  • i-ready– մոտեցում
    Յուրաքանչյուր դասընթացի սկզբում գիտելիքների ախտորոշիչ թեստ է տրվում և ճշգրիտ կերպով որոշվում են տվյալ սովորողի գիտելիքներն ու կարողությունները տվյալ ուսումնական առարկայից: Այդ սկզբունքով կարող են հետ գնալ մինչև այն կետը, որտեղ սովորողն ունակ է ինքնուրույն գործելու: Հենց այդ կետից էլ սկսում են ուսուցումը և առաջընթացն ապահովված է:

Համաձայն եմ այս մոտեցման հետ: Ուսումնական տարվա սկզբին սովորողների մեծ մասը ուզում է սովորել, բայց սկսում է թերանալ և ծուլանալ, որովհետև իր նախնական գիտելիքներն ու կարողությունները բավարար չեն: Պետք է հետ գնալ, անհատական մոտեցում ցուցաբերել:

  • Study Island – մոտեցում
    Ուսումնական տարվա ընթացքում երկու անգամ 3-8-րդ դասարաններում սովորողների գիտելիքների և կարողությունների PSSA և Keystone քննությունների բովանդակությամբ ելակետային գնահատում են կատարում՝ օգտագործելով խաղեր, տեսաֆիլմեր, ֆլեշքարտեր: Փորձը ցույց է տվել, որ դրանք բարձրացնում են սովորողների ներքին և արտաքին մոտիվացիան:
  • Let’s Go Learn – մոտեցում
    Օգտագործվում են Dora (առցանց ախտորոշիչ քննություն ընթերցանական կարողությունները որոշելու համար) և Doma (առցանց ախտորոշիչ քննություն մաթեմատիկական կարողությունները որոշելու համար): Այս քննությունների արդյունքն այն է, որ մասնագիտական խորհուրդներ են տրվում քննություններին մասնակցած յուրաքանչյուր սովորողին՝ մանրամասն բացատրելով, թե ինչ թեմաների վրա պետք է սովորողն ուշադրություն դարձնի:
  • Reading Assisstant – մոտեցում
    Սա առցանց ուսումնական գործիք է, որը օգնում է սովորողին զարգացնելու ճիշտ ընթերցելու և ընթերցելով հասկանալու կարողությունները: Երբ այս ծրագրով սովորողը մի որևէ տեքստ է կարդում, ականջակալներ է դնում, և երբ մի որևէ բառ սխալ է կարդում, անմիջապես լսում է բառի ճիշտ արտասանությունը: Կատարվում են նաև տեքստը հասկանալու վարժանքներ:
  • TutaPoint – Tutoring – մոտեցում
    TutaPoint.com- ը կրկնուսույցների առցանց կայք է, որտեղ բարձր որակավորում ունեցող մասնագետները կարողանում են առցանց ռեժիմում պատասխանել սովորողների տարբեր ուսումնական առարկաներին վերաբերող հարցերին:
  • Title I Coaching – մոտեցում
    Շտկողական աշխատանք կատարող կայք է: Կայքի մասնագետները յուրաքանչյուր սովորողի հետ, որը հետ է մնում մի որևէ առարկայից, շտկողական աշխատանքներ են կատարում:

Այս բոլոր թվարկած մոտեցումների մեծ մասը վճարովի ծառայություններ են, բայց սովորողի փոխարեն հեռավար դպրոցն է վճարում, որը նահանգային ֆինանսավորում ունի: Այստեղից երևում է, թե որքան մեծ էական նշանակություն է տրվում յուրաքանչյուր սովորողի  կրթությանը Միացյալ նահանգներում և որքան շատ է միայն խոսքերով կարևորվում կրթությունը մեր երկրում, իսկ իրականում այս տարի նվազեցրել են կրթության ֆինանսավորումը:

  • Ընտանիքի հետ կապը
    Ստեղծված Family Link ծրագրով հեռավար դպրոցի սովորողների ծնողները սոցցանցի միջոցով կապի մեջ են դպրոցի դասավանդողների և միմյանց հետ:
  • ArtReach ծրագիրը սովորողներին առաջարկում է երաժշտության դասեր, երգեցողության և պարուսուցման պարապմունքներ:

Հեռավար դպրոցի ուսումնական ակումբները

Կրտսեր դպրոցի ակումբներ

  • Coding Club – կոդավորման ակումբ։ Սովորողները 7 տարեկանից են ընդգրկվում այս ակումբում: Ակումբում սովորեցնում են համակարգչային պարզ visual – տեսանելի ծրագրեր կազմել տարբեր տեսակի խաղերի համար:
  • Օտար լեզվի ակումբ։ Սովորողները ընտրում են այն օտար լեզուն, որն ուզում են սովորել, և ուսուցումն սկսվում է: Ուսուցումը հաղորդակցական մոտեցմամբ է արվում:
  • Բնագիտական ակումբ։ Տեսաֆիլմերով տարբեր տեսակի բնագիտական փորձեր են ցուցադրվում և սեր են արթնացնում բնագիտության նկատմամբ:

Միջին դպրոցի ակումբներ

  • Ընթերցանական ակումբ։ Առցանց հանդիպումը ամիսը երկու անգամ է լինում: Հանդիպման ընթացքում կարդացած գրքերն են քննարկում:
  • Բնախույզների ակումբ։ Այս ակումբում ներգրավվում են այն սովորողները, ովքեր անընդհատ հարցեր ունեն պարզելու՝ ինչո՞ւ է այդպես լինում, ո՞րն է դրա պատճառը, իսկ ես կկարողանա՞մ այդ փորձն անել: Մատչելի ձևով լուսաբանվում են գիտության և տեխնիկայի վերջին նվաճումները:
  • Սովորող մենթորների ակումբ։ Սովորողներն օգնում են սովորողներին: Շատ հաճախ է պատահում, երբ հասակակցի ասված մեկ բառը ավելի տպավորիչ է և հասկանալի, քան դասավանդողի մի ամբողջ դասը, որովհետև սովորողը ասում է այն ճանապարհը, որով ինքն է անցել և հասկացել է:

Ավագ դպրոցի ակումբներ

  • Արվեստի ակումբ։ Սովորողների միմյանց ցույց են տալիս իրենց ստեղծած արվեստի գործերը, քաջալերում են իրար, դասավանդողների խորհուրդներն են լսում: Նրանք նաև հնարավորություն ունեն միանալու ազգային արվեստի տարբեր ճյուղերի միություններին:
  • «Ամսվա գիրքը» ակումբը գրական ակումբ է։
  • Շախմատի ակումբ։ Սովորողները առցանց շախմատ են խաղում միմյանց հետ, լսում են դասավանդողի խորհուրդները:
  • DECA ակումբը ապագա լիդերների ակումբն է: Այս ակումբում են ներգրավվում այն սովորողները, ովքեր հետաքրքրվում են կառավարման գիտությամբ:
  • Աստվածաշնչյան ակումբում ներգրավված են այն սովորողները, ովքեր սիրում են ընթերցել Աստվածաշունչը և մտքեր փոխանակել իրենց ընթերցածի վերաբերյալ:
  • Բնագիտական ակումբ. սովորողներն իրենց կարծիքներն են արտահայտում գիտության և տեխնիկայի վերջին նորությունների մասին։
  • Պատմության ակումբ։ Ուսումնասիրելով պատմական տարբեր իրադարձությունները՝ սովորողները գտնում են կապը ներկայի հետ և աշխատում են տալ հնարավոր զարգացումների պատկերը:
  • Լրագրի ակումբի անդամները առցանց հանդիպում են ունենում շաբաթը մեկ անգամ: Նրանք քննարկում են շաբաթվա իրադարձությունները և պետք է գոնե մեկ հոդված գրեն ամսվա ընթացքում:
  • Լուսանկարչական ակումբի անդամներն ունեն իրենց կայքը, որտեղ ցուցադրում են իրենց լուսանկարները:
  • Օտար լեզուների ակումբներ՝ չինարենի, ֆրանսերենի, գերմաներենի, իսպաներենի։
  • «Ինքդ արա» ակումբ։ Մասնակիցները սովորում են ամենատարբեր համակարգչային ծրագրերից օգտվել, իմանալ զանազան արհեստների գաղտնիքները, կենցաղային իրերի նոր օգտագործման բացահայտումներ անել…

Ուսումնական պարտադիր հանրակրթական դասընթացները   

Calvert անհատական ուսուցման ծրագիրն է օգտագործվում կրտսեր դպրոցի տարիքային խմբերի համար: Ծրագիրը վճարովի է, բայց սովորողի ծնողը չի վճարում դրա համար: Վճարում է հեռավար դպրոցը:

Օգտագործվում է նաև  «Linkoln Learning Solutions»-ի էլեկտրոնային դասընթացները, որոնք հիմնականում միջին և ավագ դպրոցներում են ավելի շատ նախապատվության արժանանում:

Ուսումնասիրել եմ մաթեմատիկական, ընթերցանական, գրելու, բնագիտական և հասարակագիտական կարողությունների զարգացման ծրագրերը վաղ մանկապարտեզային, մանկապարտեզային և առաջինից մինչև երրորդ դասարանների տարիքային խմբերի համար: Որոշ նմանություններ կան մեր «Իմացումի հրճվանք» ծրագրի հետ: Ինձ հատկապես հետաքրքրեց հասարակագիտությանը հատկացվող կարևորությունը: Վաղ մանկապարտեզային տարիքից սկսում են երեխաներին սովորեցնել լավ քաղաքացի լինել: Երեխաներին սովորեցնում են համագործակցել ընկերների հետ, մի բան տալ նրանց և վերցնել նրանցից, հետևել ընդունված կանոններին և ժողովրդավարական համակեցության  այլ առաջին քայլերն անել: Առաջին դասարանից սկսած՝ կարևորություն են տալիս փող վաստակելու,  խնայելու և ճիշտ ծախսելու գաղափարին, ԱՄՆ-ի խորհրդանիշներին, երկրի քաղաքացիական կյանքի բնորոշումները անցյալում և ներկայում: Կարևորվում է նաև քարտեզի հետ ծանոթացումը:

Linkoln Learning Solutions-ը առաջարկում է հետևյալ դասընթացները 1-3-րդ դասարանների համար՝ մաթեմատիկա,  ընթերցանություն, գրելը, բնագիտություն, հասարակագիտություն: 4-8-րդ դասարանների համար առաջարկվում են հետևյալ դասընթացները՝ անգլերեն, մաթեմատիկա, բնագիտություն, հասարակագիտություն: Ուսումնական դասընթացների անունները նույնն են, բայց ընդլայնվում է բովանդակային բաղադրիչը:

Մարմնակրթությունը կամ ֆիզիկական դաստիարակությունը պարտադիր է բոլոր դասարաններում: Առաջարկվում են ֆիզիկական վարժություններ, որոնք հրապարակված են աշխատանքային գիրք-տետրում: Սովորողը պետք է սովորի կատարել, տեսաձայնագրի դրանք և ուղարկի հեռավար դպրոց:

9-12-րդ դասարանները ավագ դպրոցն են։ Ավագ դպրոցի սովորողն ընտրում է առաջարկվող բազմաթիվ առարկաներից նրանք, որոնց նկատմամբ հետաքրքրություն ունի և որոնց հանրագումար կրեդիտներով (22 կրեդիտ է հարկավոր) կարող է ավարտել ավագ դպրոցը:

Անգլերենը (դպրոցն ավարտելու համար անհրաժեշտ է հավաքել 4 կրեդիտ) ունի հետևյալ առարկայական դասընթացները՝  ընդհանուր անգլերեն, ամերիկյան գրականություն, բրիտանական գրականություն, անգլերեն գրականություն, գրական հետազոտություններ, դասական առասպելաբանություն, գոբալ առասպելաբանություն, անգլերենի քերականությունը, անգլերեն կարճ պատմվածքներ, աֆրո-ամերիկյան գրականություն, տեխնիկական տեքստեր գրելը, ստեղծագործականորեն գրելը։

Մաթեմատիկան (անհրաժեշտ է հավաքել 4 կրեդիտ, որից մեկը պետք է լինի հանրահաշիվ 1-ը) ունի հետևյալ առարկայական դասընթացները՝ հանրահաշիվ, երկրաչափություն, եռանկյունաչափություն, վիճակագրություն, դիֆերենցիալ և ինտեգրալ հաշվումներ, գործնական մաթեմատիկա, սպառողական մաթեմատիկա, բիզնես մաթեմատիկա:

Ինձ առանձնապես հետաքրքրեցին «սպառողական մաթեմատիկա» և «բիզնես մաթեմատիկա» առարկաները: Սպառողական մաթեմատիկան սովորողին տալիս է այն անհրաժեշտ գիտելիքներն ու կարողությունները, որոնք պետք են գալիս առօրյա կյանքում: Օրինակ, անցած ճանապարհի, ծախսված ժամանակի և արագության կապը, տարաների ծավալին վերաբերող հարցերը, տոկոսի գաղափարը և այլն: Բիզնես մաթեմատիկան սովորեցնում է այն մաթեմատիկան, որը գործածվում է բանկային ծառայություններում, հարկային գործընթացներում, վարկային գործառույթներում և այլն:

Բնագիտությունն (անհրաժեշտ է հավաքել առնվազն 3 կրեդիտ) ունի հետևյալ առարկայական դասընացները՝ կենսաբանություն, կիրառական կենսաբանություն, կենսաինֆորմատիկա, երկիր մոլորակի մասին գիտություն, բնապահպանության հիմունքները, շրջակա միջավայր, քիմիա, ֆիզիկա, աստղագիտություն, դատական փորձաքննություն, սպորտային բժշկություն, կյանքի դժվարությունների հաղթահարում գիտելիքների միջոցով (Cutting Edge Science) այլ կերպ ասած՝ «Գոյատևելու արվեստը», ճարտարագիտության հիմունքները։

Հասարակագիտությունն (անհրաժեշտ է հավաքել առնվազն 4 կրեդիտ) ունի հետևյալ առարկայական դասընթացները՝ Ամերիկայի պատմությունը, ԱՄՆ-ի պատմությունը, Փենսիլվանիայի պատմությունը, քաղաքացիության հիմնադրույթները (ուսումնասիրում է ԱՄՆ օրենսդիր, գործադիր և դատական մարմինների գործառույթները, սահմանադրությունը, սովորողները ուսումնասիրում են ընդհանուր պետական և տեղական կառավարման մարմինների գործունեությունը, իրենց դերը կառավարման գործընթացում որպես քաղաքացի), կառավարություն, տնտեսագիտություն, մշակութային հետազոտություններ, աշխարհի մշակույթները, աշխարհագրություն, հին աշխարհի պատմություն, աշխարհի պատմություն, հոգեբանություն, սոցիոլոգիա, իրավագիտության հիմունքները, քրեական և պառողական իրավագիտություն։

Գեղարվեստը (անհրաժեշտ է հավաքել առնվազն 2 կրեդիտ) ունի հետևյալ առարկայական դասընթացները՝ կենդանի արվեստ, արվեստի պատմություն, կինո, նորաձևության դիզայն, գրաֆիկական դիզայն, արվեստ և տեսանելի մշակույթ, թատրոն, երաժշտության գնահատումը, ջազի պատմությունը և զարգացումը, ժամանակակից երաժշտություն։

Աշխարհի լեզուները (ընտրությամբ առարկաների խմբին է պատկանում և անհրաժեշտ է 3,5 կրեդիտ՝ իսպաներեն 4 մակարդակներով, ֆրանսերեն 4 մակարդակներով, գերմաներեն 4 մակարդակներով, չինարեն 2 մակարդակով, իտալերեն 2 մակարդակով։

Գործարարություն (ընտրությամբ առարկաների խմբին է պատկանում, 3,5 կրեդիտ)՝ ֆինանսական գրագիտություն, մարկետինգ, գովազդներ պատրաստելը։

Մուլտիմեդիա, համակարգչային գրագիտություն (ընտրությամբ առարկաների խմբին է պատկանում, 0,5 կրեդիտ)՝ Web-design, Python ծրագրավորում…

Ճիշտ են ասել, որ Ամերիկան մեծ հնարավորությունների երկիր է….

Ուսումնասիրված աղբյուրները

Ուսուցչին հավելավճար տալու ամենաարդար և հաշվարկելի ցուցանիշը սովորողների առաջադիմությո՞ւնն է

Ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ դասավանդողի հավելավճարը կարող է հանգեցնել սովորողների ավելի բարձր առաջադիմության։
Բրենդա Այզովելի

ԱՄՆ-ում և արտասահմանյան այլ երկրներում կատարված 44 ուսումնասիրությունների վերլուծությունը ցույց է տվել, որ հավելավճարային ծրագրում դասավանդողների ներգրավումն իր արդյունավետությամբ համարժեք է սովորողների ուսումնառությունը 3-4 շաբաթով ավելացնելուն:

Ուսումնասիրության հեղինակ, Վանդերբիլթի համալսարանի հանրային քաղաքականության և հանրակրթության գծով պրոֆեսորի օգնական Մեթյու Գ. Սփրինգերն ասել է. «Պարզվել է, որ հավելավճարները բավականին մեծ ազդեցություն են ունենում սովորողի ուսումնական գործունեության վրա: Հիմա մենք պետք է շարունակենք հետազոտական աշխատանքը, որպեսզի հաշվարկենք և պարզենք, թե որն է հավելավճարների օպտիմալ, ամենաբարենպաստ ծրագիրը»: 

«Դասավանդողի հավելավճարը և սովորողի առարկայական քննության արդյունքները. մետա-վերլուծություն» ուսումնասիրությունը Մեթյու Սփրինգերը կատարել է ուսանողներ Լեմ Ֆամի և Տուան Նգուենի հետ չորս տարվա տվյալների միջին ցուցանիշներով, որոնք ցույց են տալիս, որ դասավանդողների հավելավճարները տարբեր երկրներում տատանվում են $26-ից մինչև $20000: Հավելավճարները եղել են կամ միանվագ՝ որպես բոնուս, կամ՝ ամենամսյա աշխատավարձի բարձրացման ձևով: ԱՄՆ-ում դասավանդողների  հավելավճարները տատանվում են $25000-ից $30000: Այստեղից կարելի էր ենթադրել, որ հավելավճարների վերևում նշված փոքր չափերը վերաբերում են զարգացող երկրներին:

Սովորողների առաջադիմության վրա հավելավճարների ծրագրերի ներդրման բարենպաստ ազդեցությունը ապացուցող տվյալների լույսի ներքո Սփրինգերն ասել է, որ հետազոտողների կողմից բարձրացվող հաջորդ հարցը սա է լինելու. «Հավելավճարային ո՞ր ծրագիրն է ամենալավն աշխատում»: Ծրագրերը մի շարք ձևերով է հնարավոր նախագծել՝

  • հավելավճարների նվազագույն և առավելագույն չափերի սահմանման առումով.
  • արդյո՞ք դասավանդողները միմյանց հետ մրցակցում են, թե՞ միասին են աշխատում հավելավճարը վաստակելու համար.
  • հաշվի է՞ առնվում սովորողների՝ քննություններից ստացած գնահատականների մակարդակը, որը դասավանդողներին իրավասու է դարձնում հավելավճար ստանալու:

Վանդերբիլթյան ուսումնասիրության անակնկալ բացահայտումն այն էր, որ հավելավճարային 7 ծրագրերում ներառված աշխատող ուսուցիչների վերապատրաստումը որևէ նշանակալից ազդեցություն չի ունեցել սովորողների առաջադիմության՝ քննություններից ստացած գնահատականների մակարդակի վրա: Այդուհանդերձ, վերապատրաստման բաղադրիչը պահանջ է՝ առաջարկված ուսուցիչների խրախուսման ֆոնդի կողմից, որը դրամաշնորհներ է տրամադրում նահանգներին և շրջաններին, որպեսզի նրանք կատարողականի վրա հիմնավորված փոխհատուցման համակարգեր ստեղծեն, որոնց նպատակն է ավելացնել արդյունավետ աշխատող ուսուցիչների թիվը ցածր վարկանիշային կատարողական ունեցող դպրոցներում՝  բարելավելով սովորողների առաջադիմությունը: Ուսուցիչների խրախուսման ֆոնդի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ վարկանիշային կատարողականի վրա հիմնված վճարումն ունի որոշակի արդյունք, բայց դա առանձնապես համոզիչ չէ:

Ուսումնասիրության հեղինակները պարզեցին, որ հավելավճարային ծրագրերը, որոնք ուղղված են հավելավճարին արժանանալու համար միասին աշխատող ուսուցիչներին, ի տարբերություն միմյանց հետ մրցակցող ուսուցիչների, որոնք նույնպես ձգտում են հավելավճար ստանալ, միջինից երկու անգամ ավելի արդյունավետ են գործում:

«Խմբային խրախուսման համակարգը կարող է համագործակցության ոգևորում հաղորդել ուսուցիչներին և համագործակցության այս ձևով ուսուցիչները սովորում են ուսուցման նոր մեթոդներ և առարկայական ծրագրի կատարման նոր մոտեցումներ», եզրակացրել է Սփրինգերը, «Արդյունքում՝ նրանք ավելի լավ ուսուցիչներ են դառնում»:

Այդուհանդերձ, ուսումնասիրության հեղինակները դեռ չեն կարողանում ասել, թե հատկապես ինչ են անում սովորողների քննական գնահատականների բարձրացման համար: «Հիմա ավելի խորը վերլուծությունների կարիք է զգացվում, որպեսզի հասկանանք, թե ինչ է կատարվում», մեկնաբանեց Սփրինգերը, «Արդյո՞ք ուսուցիչներն ավելի երկար են պարապում սովորողների հետ՝ փորձելով առաջադրանքների տարբեր տարբերակներ, թե թեստային առաջադրանքների խաղային համակարգեր են գործածում»: Սփրինգերն առաջարկում է ներդասարանական դիտարկումներ անել և անհատական հարցազրույցներ վերցնել ուսուցիչներից, որպեսզի հնարավոր լինի ճիշտ եզրահանգումների գալ:

Իսկ եթե ավելի հեռուն գնանք, հնարավոր կլինե՞ր նույն արդյունքներին հասնել ծախսերի ավելի արդյունավետ ռազմավարությամբ, ինչպիսին է համակողմանի մասնագիտական զարգացման ծրագիրը: Սփրինգերը նշել է, որ ինքը և ուսումնասիրության համահեղինակներն ի վիճակի չեն եղել պարզելու, թե արդյոք հավելավճարային ծրագրերը համարժեք են կրթական համընդհանուր ծախսերին: Որոշ վայրերի ուսումնասիրություններում նշված չէ, թե որքան հավելավճար է յուրաքանչյուր ուսուցիչը ստանում: Հարցն ավելի է բարդանում, եթե հաշվի ենք առնում ԱՄՆ-ի տարբեր նահանգներում և աշխարհի տարբեր երկրներում ուսուցչի կենսապահովման համար անհրաժեշտ ծախսերի ճշգրտումները: Բայց ծախսերի արդյունավետությունը ապագա ուսումնասիրությունների թեմա կարող է լինել:

Ըստ Սփրինգերի՝ ուսումնասիրությունը մեկ այլ թերի կողմ էլ է ունեցել. դիտարկվել է միայն հավելավճարային ծրագրերի շարժառիթային ազդեցությունը: Սփրինգերը հետագայում մտադիր է քննության ենթարկել այն, թե ինչպես է ծրագիրն ազդում ուսուցիչների հոսունության վրա: Լավ կատարողականներ ունեցողները ամենայն հավանականությամբ հավելավճարներ են ստանում և պահպանում են իրենց աշխատատեղերը, մինչդեռ, նրանք, ովքեր հավելավճարի չեն արժանանում, հավանականությունը մեծ է, որ կլքեն աշխատանքը: Որոշ ուսումնասիրություններ փաստում են, որ հավելավճարային ծրագիրն ունենում է նման հետևանքներ, և Սփրինգերը դրանք ոգևորիչ է համարում: Բայց, ինչպես ինքն է ասում, սրանք դեռ վարկածներ են, որոնք կհիմնավորվեն հետագա ուսումնասիրություններով:

«Միայն ֆինանսական փաստաթղթերով որոշվող աշխատավարձերի չափը թույլ չի տալիս բարձր կատարողականներ ունեցող ուսուցիչներին հավելավճարներ տալ: Այս ուսուցիչներն արժանի են վեցանիշ թվերով աշխատավարձերի, բայց մենք երբեք չենք հասնի դրան, եթե աշխատավարձի ու հավելավճարի չափը որոշվի ֆինանսական փաստաթղթերով. միևնույն փորձառություններ և պատրաստվածության միևնույն   աստիճաններ ունեցող ուսուցիչներ հայտնաբերելով, որոնք կհամապատասխանեն սահմանված սանդղակներին, որպեսզի նրանք միևնույն չափով վարձատրվեն: Դա հնարավոր չի լինի»,- նշել է Սփրինգերը:

Մտորումներ հոդվածը թարգմանելուց հետո

Հոդվածն ինձ հետաքրքրեց, և ցանկացա այս կարևոր հարցի մասին այլ կարծիքներ, այլ տեսանկյունից դիտարկումներ փնտրել համացանցում, որովհետև Սփրինգերը անհնար ու անմիտ բան է համարում այն, ինչը հիմա մեր հանրապետության կրթական համակարգում է իրականացվում: Ես նկատի ունեմ հանրակրթության ուսումնական հաստատությունների ուսուցիչների որակավորման տարակարգերը: Ի՞նչ է տալիս ուսուցչին այն 10000 դրամը, որը հատկացվում է նրան առաջին աստիճանի տարակարգի դեպքում, կամ ի՞նչ ցուցանիշներ են հաշվի առնվում այդ տարակարգը շնորհելիս:

Հոդվածում նկարագրված ուսումնասիրության հեղինակները պնդում են, որ հավելավճարներ տալու ամենաարդար և հաշվարկելի ցուցանիշը սովորողների ցուցաբերած առաջադիմությունն է առարկայական քննությունների ժամանակ: Չին մանկավարժ Բինգուի Ժաոն «Education Policy Talk – Զրույց կրթություն քաղաքականությունից» մանկավարժական բլոգում գրում է հավելավճարներ տալու այս ձևի առավելությունների և թերությունների մասին: Նա ընդունում է, որ ուսուցիչները նույնպես սովորական մարդիկ են, որ ուզում են իրենց աշխատանքի մեջ անընդհատ կատարելագործվելով՝ ավելի ու ավելի շատ վարձատրվեն, և այս ամենի իդեալական արդյունքը կլիներ սովորողների բարձր առաջադիմությունը քննությունների ժամանակ: Սա այն է, ինչին ձգտում են նաև ծնողները, համայնքը: Բայց, միևնույն ժամանակ, ավելի լավ աշխատանքի խթանման այս ձևը կարող է առաջացնել վատառողջ մրցակցություն միևնույն առարկան դասավանդող ուսուցիչների միջև:

Բինգուի Ժաոն մեջբերում է նաև կանադացի մանկավարժ Ջոու Բաուերի կարծիքը այն մասին, որ կրթական համակարգում ուսուցչին այս ձևով հավելավճար տալը վատ գաղափար է: Հավելավճար տալու այս ձևի գլխավոր նախապայմանով առաջարկվում է հետամուտ լինել միայն միօրինականացված հարցաշարերի կիրառմանը և լրացուցիչ ոգևորում է այն ուսուցիչներին, ովքեր հանրային ծառայություն իրականացնելիս ուշքն ու միտքը միայն ավելի շատ հավելավճար ստանալն է: Ուսուցիչների համար հետաքրքիր են միայն սովորողների ստացած գնահատականները, այլ ոչ թե սովորողներն իրենց հետաքրքրություններով:

Այնուհետև Բինգուի Ժաոն գրում է, որ չինական կրթական համակարգում հավելավճարի չափը որոշելու համար հաշվի չեն առնվում սովորողների քննական գնահատականները, քանի որ Չինաստանում առանց այդ էլ սովորողների գիտելիքների ստուգման համակարգը շատ լարված ռիթմ ունի, որովհետև սովորողների շատ մեծ բազմությունից լավագույններին ընտրելու խնդիրը կա: Չինաստանում հավելավճար տալիս հաշվի է առնվում ուսուցչական աշխատանքային ստաժի մեծությունը: Այդ է պատճառը, որ երիտասարդ ուսուցիչները Չինաստանում շատ ավելի ցածր աշխատավարձ են ստանում, քան մեծահասակները, որը երբեմն անարդար է, քանի որ շատ երիտասարդներ կան, ովքեր մեծահասակներից ավելի լավ են աշխատում:

Իմ կարծիքով հավելավճարներ տալու ամերիկյան ձևը անընդունելի է աշխարհի շատ երկրներում, ինչպես նաև՝ Հայաստանում: Ասածիս ամենավառ ապացույցը Մարկ Բրեյի գիրքն է՝ «Դիմակայում ստվերային կրթության համակարգին – Confronting the Shadow Education System», որի մասին գրախոսություն էի գրել Դպիրի 2012-ի 63-րդ համարում: UNESCO-ի պատվերով Մարկ Բրեյը ուսումնասիրել էր կրկնուսույցների դերը, նրանց նկատմամբ վերաբերմունքը աշխարհի տարբեր երկրներում: Մարկ Բրեյը եզրակացրել էր, որ աշխարհի գրեթե բոլոր զարգացած և զարգացող երկրներում մեծ է կրկնուսույցների դերը սովորողների գիտելիքների և կարողությունների ձեռքբերման գործում: Եթե այս տեսակետից դիտարկենք հավելավճարների հարցը, արդյո՞ք արդար կլինի հավելավճար տալ ուսուցչին իր դասարանի սովորողների առաջադիմության համար, եթե գիտենք, որ այդ սովորողների մեծ մասը իր գիտելիքներն ու կարողությունները ձեռք է բերել կրկնուսույցների մոտ պարապելով: «Իսկ ի՞նչ ցուցանիշներ հաշվի առնել առաջինից երրորդ դասարաններում դասավանդող ուսուցիչների համար, ում սովորողները դեռ քննություններ չեն հանձնում»: Գևորգ Հակոբյանի այս հարցին կարո՞ղ է պատասխանել Մեթյու Սփրինգերը:

Չինացի մանկավարժը քննադատեց հավելավճարների ամերիկյան ձևը և ներկայացրեց չինական ձևը, որը նույնպես չի դիմանում քննադատությանը: Մի բան պարզ է, որ աշխարհի շատ երկրներում հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների ուսուցիչների լավ աշխատանքի համար հավելավճարներ տալու արդար ձևեր են փորձում գտնել և չեն կարողանում:

Իսկ աշխարհը գիտի՞ արդյոք, թե ուսուցիչներին լրավճարներ և հավելավճարներ տալու ինչ ձևեր են կիրառվում «Մխիթար Սեբաստացի» կրթահամալիրում: Մեր կրթահամալիրում դասավանդողներին լրավճարներ և հավելավճարներ են տալիս այն լրացուցիչ աշխատանքի համար, որը փաստացի է, հաշվարկելի և նպաստում է հեղինակային կրթական ծրագրերի իրականացմանը: Ամեն ինչ արդար է. կատարիր այս աշխատանքներից գոնե մեկը և ստացիր քո հավելավճարը: Ահա այդ լրացուցիչ աշխատանքների ցուցակը.

  • ուսումնական աշխատանքի ծրագրի մշակում
  • ուսումնական հետազոտական աշխատանք
  • ուսումնական աշխատանքի ուսումնասիրություն-գնահատում
  • ուսումնական նախագծերի համակարգում
  • ուսումնական ճամփորդությունների ղեկավարում
  • ուսումնական ճամբարի աշխատանքի մասնակցություն
  • կրթական փոխանակման նախագծեր, հեղինակային կրթական ծրագրի տարածման նախագծեր
  • վերապատրաստում, այդ թվում՝ մենթորական աշխատանք
  • «Կրթական պարտեզի» շրջանակներում նախագծերի համակարգում
  • ուսումնական օրացույցով որոշվող նախագծերի համակարգում
  • ստուգատեսների, ցուցահանդեսների, պլեներների համակարգում, ղեկավարում
  • թարգմանական աշխատանք
  • քաղաքացիա-իրավական պայմանագորով այլ աշխատանք։

Աղբյուրներ

Leave a comment