Within the framework of the «Gagarin Project», Mr. Hans Christoph Pocha, a retired teacher of foreign languages from Germany, spent the November of this year in the newly opened teacher’s house in Ddmashen. The purpose of his visit was to help teachers of foreign languages in Gagarin, Ddmashen, Geghamavan, Tsaghkunk, Zovaber and Varser schools to apply new advanced methods of teaching in their daily work.
In a video created by the Armenian Volunteer Corps, Mr. Christoph Poch admits that after his retirement, he wanted to return what he had gained through work experience, what he had learned and accumulated. So, out of the trio “learn, earn, give back”, the video talks about giving back.
Before watching the video, I want to make one more observation. Germans are generally reserved in expressing their feelings openly. That is why they make an impressive impact when they want to express an emotional position with a sort of restraint characteristic of them. In the video, there are a few seconds of footage of Hans Christoph walking alone to the Ddmashen school with his backpack, which was an integral part of those days. The shots are accompanied by his words. “I am deeply convinced that these places cannot be forgotten. People here deserve respect and appreciation. They also deserve the attention of the Center.”
Hans Christoph Pocha’s visit to the EduComplex
When he had already finished his mission with the “Gagarin” project in Gegharkunik Province, our German friend’s visit to Yerevan coincided with the annual “Harissa Ritual” celebration at the educational complex on November 26. He participated with love and interest in the ritual, beginning from the harissa blessing in Holy Trinity Church, to the harissa tasting and tour about all our schools. Over the years, I have been to our junior schools many times and it seems that I know everything, but it is a completely different feeling and perception when Ashot Bleyan is the guide, and it is an amazing experience for a guest educator. Mr. Christoph kept asking: “Is this your idea?…and how do you raise the funds?…do you have wealthy benefactors?…and do you have a labor force?…”
Our guest was going to stay at the Northern School-garden Education Exchange accommodation until December 1st. Thus, he would spend three working days at the High School of the educational complex, and I made the program of open English lessons.
According to the lesson plan, the 10th graders (teacher Angela Movsisyan) were supposed to talk about the books they had read recently, but everything went differently, which was even more impressive. They started asking our guest questions. The questions were logical and in competent English. The answer to one question begat another. The questions were about literary genres, philosophy, the German education system and the status of a teacher in that country. Here is a video of that interactive training session.
The 11th graders of Silva Harutyunyan held an interesting debate on the topic “Gender Equality”. Mr. Christoph also joined the debate. Examples were given from family life, work relationships, discriminatory pay of women and men, degree of involvement of women in the government and legislature, and marital relationships based only on love.
In the 6th lesson, the 10th graders were waiting for us with their English teacher Irina Apoyan. They presented their “Mock Trial” project. When the class was over, I asked Mr. Kristoff if he felt the effectiveness of project-based learning. He replied that it is very impressive and unique.
The training session on November 29 with the 12th graders was challenging (teacher: Nune Aydinyan). We agreed with Hans Christoph that he would propose the topic of discussion for the day at the beginning of the class. Everything had to be impromptu. And he suggested: “Do Armenians consider themselves Europeans or Asians?” The discussion was heated. We talked about art, literature, music, folk traditions, national holidays, rituals, and we never came to a final unanimous conclusion. it was interesting.
At 2:30 p.m., a meeting-discussion between foreign language teachers and Mr. Christoph took place in the High School reading room. He expressed the opinion that not only the communicative abilities of the students in English but also their horizons, worldview, and broad-mindedness were more than what he expected.
On the night of Thursday, December 1st, our German friend left for Germany, taking with him his impressions of a memorable November. Here is an excerpt from his letter to me yesterday: …At the end of this year, I look back to my months in Armenia. Especially the stay in November was an enriching experience for me. I can only hope that I was able to make an impact with my project. But I am absolutely sure that I have made new friends in your country. That makes me very happy indeed…
«Գագարին» նախագծով Գերմանիայից Հայաստան ժամանած օտար լեզուների դասավանդման մասնագետ պարոն Հանս Քրիստոֆ-Պոխը այս տարվա նոյեմբերն անցկացրեց Դդմաշենի նորաբաց ուսուցչի տանը: Նրա այցի նպատակն էր օգնել Գագարինի, Դդմաշենի, Գեղամավանի, Ծաղկունքի, Զովաբերի և Վարսերի դպրոցներում օտար լեզուներ դասավանդողներին՝ իրենց ամենօրյա աշխատանքում կիրառելու նոր առաջադեմ մեթոդներ:
Հայկական կամավորական կորպուսի ստեղծած տեսանյութում Պարոն Քրիստոֆեր Պոխը խոստովանում է, որ թոշակի անցնելուց հետո ուզում էր վերադարձնել այն ինչն աշխատանքային փորձով ձեռք էր բերել, ինչը սովորել ու կուտակել էր: Այսպիսով՝ «սովորել, վաստակել, վերադարձնել» եռյակից տեսանյութում խոսվում է վերադարձնելու մասին:
Նախքան տեսանյութը դիտելը ուզում եմ մի դիտարկում էլ անել: Սովորաբար գերմանացիները զուսպ են իրենց զգացմունքները բացահատ արտահայտելու մեջ: Այդ պատճառով էլ տպավորիչ ազդեցություն են գործում, երբ իրենց բնորոշ զսպվածությամբ ուզում են մի զգացմունքային դիրքորոշում արտահայտել: Տեսանյութում մի քանի վայրկյան տևող կադրեր կան, որտեղ Հանս Քրիստոֆը իր այդ օրերի անբաժանելի ուսապարկով միայնակ ոտքով գնում է Դդմաշենի դպրոց: Կադրերն ուղեկցվում են նրա այս խոսքերով. « Ես խորապես համոզված եմ, որ այս վայրերը չի կարելի մոռանալ: Այստեղի մարդիկ արժանի են հարգանքի, գնահատանքի: Նրանք արժանի են նաև երկրի կառավարության ուշադրությանը»:
Տեսանյութը անգլերեն
Տեսանյութում հնչեցված խոսքի հայերեն թարգմանությունը
Իմ անունը Քրիս Պոխ է: Գերմանացի եմ, թոշակի անցած օտար լեզվի ուսուցիչ և գերմանիայի քերականական միջնակարգ դպրոցի տնօրեն:
Թոշակի անցնելուց հետո ես ուզում էի վերադարձնել այն, ինչն աշխատանքային փորձով ձեռք եմ բերել, ինչը սովորել ու կուտակել եմ: Այսպիսով՝ «սովորել, վաստակել, վերադարձնել» եռյակից այսօր խոսում եմ վերադարձնելու մասին:
Կարևոր պատճառը, որը ստիպեց ինձ որոշում ընդունել կամավոր աշխատանք տանել Հայաստանում, պատերազմն էր … և ես զգում էի, որ Հայաստանը կարիք ունի աջակցության: Ես անշուշտ չեմ կարող օգնել երկրին ռազմական առումով, բայց կարծում եմ, որ կարող եմ աջակցել երկրին ուսուցանելու իմ փորձառությամբ, կրթության ասպարեզում՝ դա ակնհայտ է:
Մասնավորապես ես որոշեցի և դիմեցի այս դրամաշնորհի համար և ուզում էի աշխատել Հայաստանի այդ շրջանում (Գեղարքունիկ): Ինձ համար զարմանալի էր պարզել, որ այդ շրջանում գերմաներենը այդքան շատ է ուսուցանվում: Այդ 6 գյուղերում գերմաներենը երկրորդ օտար լեզուն է: Երկրորդ դասարանում նրանք սովորում են ռուսերեն, իսկ երրորդ դասարանում արդեն սկսում են սովորել գերմաներեն:
Ես անշուշտ ուզում եմ գերմաներեն ուսուցանել, օգնել գերմաներենի ուսուցուչներին: Իմ այստեղ լինելու ծրագրի հիմնական առանցքը ուսուցիչների վերապատրաստման նախագիծն է՝ ներկայացնելու և ցույց տալու նրանց օտար լեզու ուսուցանելու նոր մեթոդները:
Առաջին շաբաթվա ընթացքում ես գնում էի դպրոցները, ծանոթանում էի ուսուցիչների հետ և առաջարկում էի, որ կարող եմ դասալսումներ անել: Նստում էի դասասենյակներում, գրի առնում իմ դիտարկումները: Հետո ես փորձում էի իմ ձևով և օրինակներով ցույց տալ, թե ինչպես պետք է ուսուցանել, որպեսզի նրանք կարողանային տեսնել, թե որքան տարբեր ձևերով կարող են դա անել: Այստեղ ինձ մեծ աջակցություն եղավ նրանց կողմից, և դա գերազանց փոխըմբռնում էր: Ես զգում եմ, որ բախտավոր եմ այստեղ լինելու համար, բայց պետք է ասել, որ կրթության մեջ առջընթացը խխունջի քայլերի նման է լինում: Ամենուր է այդպես, Գերմանիայում, ամենուր: Հնարավոր չէ այն հեղափոխականացնել: Մենք ստիպված ենք աստիճանական փոփոխություններով առաջ շարժվել:
Այդ պատճառով է, որ դիմեցի դրամաշնորհի համար, որովհետև փողը գնալու էր դպրոցները: Դասասենյակներում ոչինչ չկա բացի դասագրքերից և գրատախտակից: Չկա մեդիա, ոչինչ չկա: Հեշտությամբ հասանելի չէ սովորական պրինտերը, կամ էլ թուղթը, որպեսզի ուսումնական նյութ տպվի և բազմացվի: Այս ամենը դժվարություններ է հարուցում:
Մի իսկական խնդիր է դասագրքերի հարցը, որովհետև դրանք իմ կարծիքով, ժամանակակից արևմտյան կրթական համակարգի տեսակետից հարմար չեն լեզու սովորեցնելու համար: Դրանք չեն սովորեցնում այն հմտությունները, որոնք պետք է ունենան սովորողները:
Ես խորապես համոզված եմ, որ այս վայրերը չի կարելի մոռանալ: Այստեղի մարդիկ արժանի են հարգանքի, գնահատանքի: Նրանք արժանի են նաև երկրի կառավարության ուշադրությանը:
Կցանկանայիք ավելին անել, բայց դուք կարող եք անել այնքան, ինչը հնարավոր է անել: Նույնիսկ չնայած որ հնարավորությունները սահմանափակ են, եթե փորձեք պայմաններին հարմարեցված փոփոխություններ անել, սովորողները շատ երախտապարտ ու երջանիկ կլինեն, այո՚՚ և նրանք խանդավառությամբ կսովորեն: Նրանք կտեսնեն տարբերությունը:
Ես պետք է ասեմ, ես հպարտ եմ ասելու , որ ինձ համար ոգևորիչ է նախագծում ընդգրկված մարդկանց անդրադարձը, և մենք կփորձենք ճիշտ ճանապարհը գտնել …և գլխավոր բանը, գործելու իմ շարժառիթն այն է, որ այս մարդիկ արժանի են դրան, և.. և նրանք դրա կարիքն ունեն:
Հանս Քրիստոֆ Պոխի այցելությունը կրթահամալիր
Երբ արդեն ավարտել էր «Գագարին» նախագծով իր առաքելությունը Գեղարքունիկի մարզում, մեր գերմանացի բարեկամի այցը Երևան համընկավ կրթահամալիրի ամենամյա «հարիսայի ծես» տոնախմբությանը՝ նոյեմբերի 26-ին: Նա սիրով և հետաքրքրությամբ մասնակցեց ծեսին՝ սկսած հարիսայի օրհնությունից «Սուրբ երրորդություն» եկեղեցում, մինչև հարիսայի համտեսումը և շրջայցը մեր բոլոր դպրոցներում: Տարիների ընթացքում բազմաթիվ անգամ եմ եղել մեր կրտսեր դպրոցներում և թվում է, որ ամեն ինչ գիտեմ, բայց միանգամայն այլ զգացողություն և ընկալում է, երբ Աշոտ Բլեյանն է ներկայացնողը, իսկ հյուր-մանկավարժի համար ՝ զարմանահրաշ է: Պարոն Քրիստոֆը անընդհատ հարցնում էր. «Սա ձե՞ր գաղափարն է…իսկ ինչպե՞ս եք ֆինանսներ հայթայթում… դուք ունե՞ք մեծահարուստ բարերարներ…իսկ ունե՞ք բանվորական ուժ…»
Մեր հյուրը մինչև դեկտեմբերի 1-ը մնալու էր Հյուսիսային դպրոց-պարտեզի կրթական փոխանակումների կացարանում: Այսպիսով երեք աշխատանքային օր նա անցկացնելու էր կրթահամալիրի Ավագ դպրոցում և ես կազմեցի անգլերենի ուսումնական բաց պարապմունքների ծրագիրը:
10-րդ դասարանցիները (դասավանդող՝ Անժելա Մովսիսյան) ըստ դասի պլանի պետք է խոսեին վերջերս իրենց ընթերցած գրքերի մասին, բայց ամեն ինչ այլ կերպ ընթացավ, ինչն ավելի տպավորիչ եղավ: Նրանք սկսեցին հարցեր տալ մեր հյուրին: Հարցերը տրամաբանական էին ու գրագետ անգլերենով: Մի հարցի պատասխանը մեկ այլ հարց էր առաջացնում: Հարցերը գրական ժանրերի, փիլիսոփայության, Գերմանիայի կրթական համակարգի ու այդ երկրում ուսուցչի կարգավիճակի մասին էին: Այնպիսի տպավորություն էր, որ դա բաց դաս չէր, այլ գերմանացի հյուրին հարց տվողները լրագրողներ էին, որոնք տալիս էին իրենց անչափ հետաքրքրող հարցերը: Ներկայացվում է մի տեսանյութ այդ ինտերակտիվ ուսումնական պարապմունքից:
Հետաքրքիր բանավեճ անցկացրեցին Սիլվա Հարությունյանի 11-րդ դասարանցիները՝ «Gender Equality – Գենդերային հավասարություն» թեմայով: Բանավեճին միացավ նաև պարոն Քրիստոֆը: Բերվում էին օրինակներ ընտանեկան կյանքից, աշխատանքային հարաբերություններից, կանանց ու տղամարդկանց աշխատավարձերի խտրական տրամադրումից, կառավարության և օրենսդիր մարմնի մեջ կանանց ներգրավվածության աստիճանից, միայն սիրո վրա հիմնված ամուսնական հարաբերություններից:
6-րդ դասաժամին մեզ էին սպասում 10-րդ դասարանցիները իրենց անգլերենի դասավանդող Իրինա Ապոյանի հետ: Նրանք ներկայացրեցին իրենց իրականացրած «Mock Trial – Խաղարկային դատարան» նախագիծը: Երբ դասն ավարտվեց, ես հարցրեցի պարոն Քրիստոֆին, թե արդյոք ինքը զգաց նախագծային ուսուցման արդյունավետությունը: Նա պատասխանեց, որ շատ տպավորիչ է, եզակի է:
Մարտահրավերային էր նոյեմբերի 29-ի ուսումնական պարապմունքը 12-րդ դասարանցիների հետ (դասավանդող՝ Նունե Այդինյան): Հանս Քրիստոֆի հետ պայմանավորվել էինք, որ նա էր առաջարկելու այդ օրվա քննարկման թեման դասի սկզբում: Ամեն ինչ պետք է հանպատրաստից լիներ: Եվ նա առաջարկեց՝ «Հայերն իրենց եվրոպացի՞ են համարում, թե՞ ասիացի»: Քննարկումը թեժ էր: Խոսեցինք արվեստից, գրականությունից, երաժշտությունից, ժողովրդական ավանդույթներից, ազգային տոներից, ծեսերից և այդպես էլ վերջնական միակարծիք եզրահանգման չեկանք. հետաքրքիր էր:
Ժամը 14:30-ին Ավագ դպրոցի ընթերցասրահում տեղի ունեցավ օտար լեզու դասավանդողների և պարոն Քրիստոֆի հանդիպում-քննարկումը: Նա այն կարծիքն արտահայտեց, որ իր սպասածից ավելին էին ոչ միայն սովորողների անգլերենի հաղորդակցական կարողությունները, այլ նաև նրանց ցուցաբերած մտահորիզոնը, աշխարհայացքը ու լայնախոհությունը:
Հինգշաբթի՝ դեկտեմբերի 1-ի գիշերը մեր գերմանացի ընկերն ու բարեկամը մեկնեց Գերմանիա՝ իր հետ տանելով մեկ ամսվա գերհագեցած տպավորություններով օրերի հիշողությունները: Ահա ինձ հասցեագրված նրա երեկվա նամակից մի հատված՝ «…At the end of this year, I look back to my months in Armenia. Especially the stay in November was an enriching experience for me. I can only hope that I was able to make an impact with my project. But I am absolutely sure that I have made new friends in your country. That makes me very happy indeed….-Այս տարվա վերջին ես հետ եմ նայում Հայաստանում անցկացրած իմ ամիսներին։ Հատկապես նոյեմբերը հարստացնող փորձառություն էր ինձ համար։ Ես կարող եմ միայն հուսալ, որ կարողացա իմ նախագծով ինչ-որ ազդեցություն ունենալ: Բայց ես միանգամայն վստահ եմ, որ ձեր երկրում նոր ընկերներ եմ ձեռք բերել։ Դա ինձ իսկապես շատ է ուրախացնում»:
Դեկտեմբերի 12-16-ը մասնակցել եմ կրթահամալիրի անվանական մրցանակների թեկնածուների հանրային ներկայացումներին:
Դեկտեմբերի 19-23-ը ուսումնասիրել եմ անվանական մրցանակների թեկնածուների բլոգները, գրել իմ իմ կարծիքը նրանց մասին:
Դեկտեմբերի 13-ին հրապարակեցի իմ մեթոդական արժեք ներկայացնող հետազոտական հոդվածը «Օտար լեզու դասավանդելիս գործածե՞լ մայրենի լեզուն, թե՞ չգործածել, այս է խնդիրը»: Հոդվածում ներկայացրել եմ այս իրարամերժ կարծիքներ հարուցող հարցի վերաբերյալ իմ հիմնավորված դիրքորոշումը, ինչպես նաև, հետազոտել եմ տարբեր երկրներում անգլերեն դասավանդողների փորձն ու տեսակետները: Հոդվածը հրապարակվել է նաև Դպիրում:
Նախագծում նշված է, որ այլընտրանքային կրթական ծրագրերը երեքն են՝
հեղինակային կրթական ծրագիր
փորձարարական կրթական ծրագիր
միջազգային կրթական ծրագիր
Այնուհետև գրված է, որ այլընտրանքային կրթական ծրագրի փորձաքննությունն իրականացնում է մանկավարժի որակավորում շնորհող բուհը, ինչպես նաև, ըստ անհրաժեշտության, ԳԱԱ գիտական, գիտահետազոտական կազմակերպությունների գիտաշխատողների ներգրավմամբ: (ամբիոններ) մասնագետների և հանրակրթական, ինչպես նաև, ըստ անհրաժեշտության, ԳԱԱ գիտական, գիտահետազոտական կազմակերպությունների գիտաշխատողների ներգրավմամբ:
Հաջորդ պարբերությունում գրված է, որ փորձարարական կրթական ծրագիրը փորձաքննության է ներկայացվում ԿԶՆԱԿ, որից հետո էլ սահմանվում է, թե ինչպես է միջազգային կրթական ծրագիրը ճանաչվում գործածության ենթակա:
Կարծում եմ, որ նախագիծը կազմողները վրիպակ են թույլ տվել.
«Այլընտրանքային կրթական ծրագրի փորձաքննությունն իրականացնում է մանկավարժի որակավորում շնորհող… » պարբերությունը պետք է սկսվեր այսպես՝ «Հեղինակային կրթական ծրագրի փորձաքննությունն իրականացնում է …. »:
Նախագիծը ընդունելի կլինի, եթե ուղղվի այդ վրիպակը: Իսկ եթե միտումնավոր է այդպես գրվել, ամեն ինչ անհասկանալի է դառնում:
«Մխիթար Սեբաստացի 2022» անվանական մրցանակը ստանալուց հետո մեծ սիրով և ոգևորությամբ գրեցի այս հետազոտական հոդվածը:
Յուրա Գանջալյան
Օտար լեզվի ուսուցման երկու իրարամերժ մոտեցումներ կան: Մեկն այն է, որ ընդհանրապես մերժում է մայրենիի գործածումը ուսուցման ընթացքում, իսկ մյուսը չափազանց մեծ տեղ է տալիս թարգմանական կարողությունների ձևավորմանը՝ անտեսելով հաղորդակցական մոտեցումը:
Օտար լեզու դասավանդելիս գործածե՞լ մայրենի լեզուն, թե՞ չգործածել, այս է խնդիրը (նորից համլետյան հարցի ոգով): Սա մի հարց է, որն անհանգստացնում է գրեթե բոլոր օտար լեզու դասավանդողներին: Որոշ դասավանդողներ հպարտանում են, որ երբեք չեն գործածում այն, և նրանց սովորողներին պակասում է բառագիտական ճշգրտությունը և շարահյուսական ճկունությունը: Մյուսները ոչ անհրաժեշտաբար շատ են օգտագործում այն` մոռանալով, որ իրենք օտար լեզվի ուսուցիչներ են, և նրանց սովորողները բոլորովին չեն կարողանում հաղորդակցվել այդ օտար լեզվով: Այսպիսով, գործածե՞լ մայրենի լեզուն, թե ո՛չ: Կարծում եմ, որ դա նման է հաց ուտելուն: Եթե մենք բոլորովին հաց չուտենք, մենք չենք ստանա որոշ էական սննդային տարրեր, իսկ մյուս կողմից` եթե չափազանց շատ թարմ ու տաք հաց ուտենք, մենք կթունավորվենք: Որոշ էական սննդային տարրեր չստանալու էությունն այն է, որ սովորողները պարզապես չեն հասկանա ու չեն ստանա օտար լեզվի բառակազմական, ձևաբանական և շարահյուսական երևույթների ճանաչողական և իմացական կարողություններ: Օրինակ՝ ի՞նչ կհասկանա 7-րդ դասարանցի հայ սովորողը, եթե անգլերենի ուսուցիչը այսպես բացատրի «The Present perfect» բայական ժամանակաձևը. « The Present Perfect tense of a verb denotes an action which happened before the time of speaking or writing but is related to the present situation»: Կանոնի այս ձևակերպման հայերեն թարգմանությունն էլ որևէ բան չի ասի սովորողին. « Բայի Present Perfect ժամանակաձևը ցույց է տալիս մի գործողություն, որը տեղի է ունեցել նախքան խոսելու կամ գրելու պահը, բայց առնչվում է ներկա իրավիճակին»: Հայերենը որպես մայրենի լեզու գործածող սովորողի համար ամեն ինչ պարզ կլինի, եթե հայերեն թարգմանություններով համեմատենք «I opened the window (Simple Past) –Ես բացեցի պատուհանը» և «I have opened the window – (Present Perfect) –Ես բացել եմ պատուհանը» նախադասությունները: Նույն կերպ էլ կարելի է Գորդյան հանգույցը քանդել, երբ հարկ է լինում բացատրել տարբեր հոմանիշների նուրբ տարբերությունները: Այսինքն՝ բառը պետք է թարգմանել, եթե նրա օտար լեզվով բացատրությունը անհասանելի բարդություն է առաջացնում ու նոր տարակուսանքների տեղիք է տալիս: Օրինակ՝ եթե «persistent» և «stubborn» բառերը անգլերեն բացատրություններով ներկայացնենք՝ «continuing firmly or obstinately in an opinion or course of action in spite of difficulty or opposition» և « having or showing dogged determination not to change one’s attitude or position on something, especially in spite of good arguments or reasons to do so» սովորողները տարակուսանքի մեջ կնկնեն: Այս դեպքում կարծում եմ, որ մեթոդապես ճիշտ կլինի բառերը ներկայացնել իրենց թարգմանություններով՝ «persistent – համառ» և «stubborn – կամակոր» որից հետո միայն տալ անգլերեն բացատրությունները՝ պահանջելով սովորողներից ընտրել տվյալ բառին համապատասխան բացատրությունը: Հիմա արդեն անգլերեն բացատրությունները ճիշտ կհասկացվեն, իմաստ կստանան ու մատչելի կլինեն: Մի քանի հարցադրումներից հետո նրանք արդեն իրենք կարող են տալ նշված բառերի անգլերեն բացատրությունները:
Իսկ ի՞նչ պատասխան կտա այս հարցին այլոց փորձի ուսումնասիրությունը:
Հետաքրքիր է, որ Միացյալ թագավորությունում և ԱՄՆ-ում հրատարակվող դասագրքերը, որոնք օտարերկրացիներին անգլերեն են սովորեցնում, սովորողների որևէ թարգմանական գործունեություն չեն նախատեսում: Այս մոտեցումը տրամաբանական է, քանի որ դասագրքերը նախատեսված չեն որևէ կոնկրետ ազգության սովորողների համար: Այդ երկրներում ներգաղթյալների համար գործող անգլերենի դասընթացներին միաժամանակ մասնակցում են տարբեր ազգերի ներկայացուցիչներ, իսկ ուսուցիչներն էլ բնիկ անգլերեն խոսողներ են: Տասնյակ հազարավոր սովորողների մտքում առաջացած միլիոնավոր հարցեր այդպես էլ չեն բարձրաձայնվում ու այդ հարցերին պատասխաններ չեն տրվում: Միակ ուժեղ կողմն ու առավելությունը անգլերեն բնիկ խոսողի արտասանությունը անընդհատ լսելն է, մի գործընթաց, որը շարունակվում է փողոցում, քաղաքային տրանսպորտում, հեռուստատեսային և ռադիոհաղորդումներում՝ ամենուր: Փաստորեն այդ անգլիախոս երկրներում անգլերենի դասն իր բազմաթիվ ձևափոխումներով շարունակվում է օրեկան մոտ 15, իսկ շաբաթական 105 ժամ: Հայաստանի նման ազգային-մայրենի լեզվով խոսող երկրներում անգլերենի դասաժամերը ըստ ուսումնական պլանի են, իսկ առավելությունը այն է, որ յուրաքանչյուր հարց բարձրաձայնվում է և ունենում է իր պատասխանը: Թարգմանաբար տրվող կարճ մեկնաբանությունները ու բառերի բացատրությունները մեծ քանակության ժամանակ են խնայում, որպեսզի ուսումնական պլանով նախատեսված այդ սահմանափակ ժամաքանակը որքան հնարավոր է հաղորդակցական մոտեցումով ծախսվի:
Իսպանացի անգլերենի մասնագետ Անա Ֆերնանդեզ Գուերեն հետազոտական աշխատանք է կատարել՝ «The Usefulness of Translation in Foreign Language Learning: Students’ Attitudes – Թարգմանության օգտակարությունը օտար լեզվի ուսումնառության մեջ. սովորողների վերաբերմունքը», որտեղ գրում է. «Որոշ գիտնականներ պնդում են, որ թարգմանությունը օգտակար գործիք չէ օտար լեզու սովորելու համար, քանի որ այն ապահովում է մայրենիի և օտար լեզվի պարզեցված հարաբերություններ, որը կարող է արհեստական վարժություններով խանգարող միջամտություն առաջացնել, ինչը կապ չունի լեզվի ուսուցման հաղորդակցական մոտեցման հետ: Վերջին ուսումնասիրությունները, սակայն, ցույց են տալիս, որ թարգմանությունը կարող է մեծ օգնություն լինել օտար լեզուների ուսումնառության ընթացքում: Սույն հոդվածի նպատակը երկուսն է. (1) ամփոփել և գնահատել այն փաստարկները, որոնք խրախուսում են թարգմանության օգտագործումը օտար լեզվի դասարանում՝ աջակցելով թարգմանության մի քանի ձևերի ինտեգրմանը. և (2) ներկայացնել սովորողների հարցման արդյունքները, որոնք բացահայտում են թարգմանչական առաջադրանքների նկատմամբ սովորողների ընկալումներն ու արձագանքները՝ դրանց արդյունավետությունը օտար լեզվի ուսումնառության մեջ: Արդյունքները ցույց են տալիս, որ սովորողների վերաբերմունքը զարմանալիորեն դրական է մի քանի պատճառներով. թարգմանությունը նրանց նախընտրած լեզվի ուսուցման խնդիրներից մեկն է. այն մոտիվացնող է, հեշտացնում է սկզբնաղբյուր լեզվի տեքստի ձևի և բովանդակության ավելի խորը ըմբռնումը, բարձրացնում է սովորողների իրազեկությունը՝ զգալու երկու լեզվական համակարգերի միջև եղած տարբերությունները: Թարգմանությունը թույլ է տալիս սովորողներին ավելի արագ և հեշտ վերարտահայտել իրենց մտքերը օտար լեզվով և օգնում է նրանց լեզվական ու մշակութային գիտելիքներ ձեռք բերել»:
Երբ օտար լեզվի մի լավ ուսուցչի բաց դասի ենք ներկա լինում, ուսուցիչը սովորաբար ցուցադրական դաս է ներկայացնում, որով ցույց է տալիս իր ուսուցման արդյունքը, սովորողների ձեռք բերած լեզվական կարողությունները: Սովորաբար նման դասերի ընթացքում մայրենին չի օգտագործվում, և դա բնական է ու տրամաբանական: Ուսուցիչն ուզում է իր ուսուցման վերջնարդյունքը երևա: Միտքս ավելի պատկերավոր արտահայտելու համար տեղին եմ համարում անել այս համեմատությունը. բաց դասը մարդու արտաքինն է իր մաքուր և արդուկված վերնաշապիկով, կոստյումով ու փայլեցված կոշիկներով, իսկ մայրենիի օգտագործումը փոխհասկացվածությունն է, որը չի երևում, բայց դրա աննկատ օգտագործման անհրաժեշտությունը միշտ էլ եղել է ամբողջ դասընթացի ընթացքում:
Օտար լեզվի ուսուցման ընթացքում մայրենիի չափավոր ու տեղին օգտագործման մասին տեղեկատվություն գտնելու համար իմ համացանցային որոնումները մի հետաքրքիր արդյունքի հանգեցրեցին: Անգլերենը որպես օտար լեզու դասավանդող ուսուցիչների համատեղ մասնագիտական բլոգ-կայք եմ հայտնաբերել, որը կոչվում է eltlearningjourneys.com Անգլիացի ուսուցիչների, այսինքն՝ բնիկ անգլերեն խոսող ուսուցիչների մասնագիտական բլոգ է: Հետաքրքիրն այն է, որ այդ կայքում մի հոդված գտա, որի վերնագիրն իր բովանդակությամբ գրավեց ինձ. «To Translate or Not to Translate: That’s the Question. Թարգմանե՞լ, թե՞ չթարգմանել. այս է խնդիրը»: Դա հենց այն էր, ինչը փնտրում էի: Հոդվածի հեղինակը՝ անգլիացի Կարեն ՄքԳին, այն եզակի անգլիացի բնիկ անգլերեն խոսող անգլերենի ուսուցիչներից է, որը իսպաներեն է սովորել, որպեսզի կարողանա անգլերեն դասավանդել Իսպանիայի Սան Սեբաստիան քաղաքի «Լոնդոնի դպրոցում» սովորող իսպանախոս երեխաներին: Նրա հոդվածի հիմնական շեշտադրումը իսպաներենի՝ սովորողների մայրենի լեզվի, մոտիվացնող օգտագործումն է անգլերենի դասաժամերին:
Իր հոդվածի սկզբում նա երեք հարց է ուղղում անգլերենը որպես օտար լեզու դասավանդողներին.
որքա՞ն հաճախ եք օգտագործում մայրենի լեզուն ձեր դասաժամերին,
արդյո՞ք ուսումնական հաստատությունը, որտեղ աշխատում եք, դրականորեն է վերաբերվում մայրենիի օգտագործմանը,
դուք անկեղծ կպատասխանեի՞ք, եթե որևէ մեկը հարցներ ձեզ, թե արդյոք դուք մայրենին օգտագործում եք ձեր դասաժամերին:
Լինելով վերապատրաստող ուսուցիչ՝ Կարեն ՄքԳին դեմ է արտահայտվում վերապատրաստող ուսուցիչների վաղուց արմատավորված այն տեսակետին, որ պետք է ամբողջովին խուսափել մայրենի լեզվի օգտագործումից օտար լեզվի դասաժամերին: Նա այն կարծիքն է արտահայտում, որ մերժելով մայրենի լեզվի օգտագործումը՝ արդյո՞ք մենք չենք զրկում մեր ապագա ուսուցիչներին օտար լեզու ուսուցանելու իրենց ամենահզոր ու բնական գործիքից: Իր մայրենի լեզվով մտածող սովորողի համար բնական է օտար լեզվով ասված նոր բառը համեմատել մայրենի լեզվի համապատասխան բառի հետ: Հետո նա այսպես է զարգացնում իր միտքը. «Անկախ նրանից՝ համաձայն եք թարգմանությանը օտար լեզվի ուսուցման գործընթացում, թե ոչ, կան մի քանի բաներ, որոնց շուրջ, կարծում եմ, մենք բոլորս կարող ենք համաձայնել. դուք չեք կարող խանգարել սովորողներին իրենց մտքում թարգմանել օտար լեզվով ասվածը և չեք կարող ստիպել նրանց մտածել օտար լեզվով: Զինված այս գիտելիքներով և թարգմանության հնարավոր թերություններով, թվում է, որ լավագույն եզրակացությունը, որ մենք կարող ենք անել, այն է, որ եթե մենք պատրաստվում ենք այն արդյունավետ օգտագործել մեր դասարաններում, ապա մենք իսկապես պետք է ուշադիր մտածենք, թե ինչպես ենք այն օգտագործում»:
Այստեղ ես ուզում եմ պարզաբանել, թե ինչպես տարբերել մայրենիի չափավոր, արդյունավետ ու տեղին օգտագործումը օտար լեզվի ուսուցման թարգմանական արատավոր մեթոդից: Այս հոդվածի սկզբում ես արդեն բերել եմ մայրենիի չափավոր, արդյունավետ ու տեղին օգտագործման երկու օրինակ: Այդուհանդերձ, ես ինքս էլ կտրականապես դեմ եմ, երբ անգլերենի դասաժամին սովորողները անգլերենից հայերեն են թարգմանում ինչ-որ մի տեքստ և այդ ձևով սպանում են անգլերենին հատկացված դասաժամը: Արդյունքում նրանց խոսացածն ու գրածը հայերեն է, դասարանական մի գործունեություն, որը շատ ավելի լավ կարող է վերահսկել մայրենիի ուսուցիչը:
Կարեն ՄքԳին իր հոդվածում կրտսեր դպրոցի սովորողների հետ աշխատելու լեզվական խաղեր է առաջարկում, որտեղ գործածվում է սովորողների մայրենին՝ իսպաներենը: Առաջարկված խաղերից ներկայացնում եմ երկուսը:
Խաղ առաջին (այս խաղը կարող է կիրառելի լինել մեր կրտսեր դպրոցների առաջին և երկրորդ դասարաններում)
Սովորողները շրջան են կազմում, և մեկ սովորողի գնդակ է տրվում: Ուսուցիչը խնդրում է այդ սովորողին անգլերեն մի բառ ասել և գնդակն արագ նետել մի որևէ այլ սովորողին, ով գնդակը բռնելով՝ պետք է արագ թարգմանի այդ ասված բառը իսպաներեն: Հետո նա մեկ այլ անգլերեն բառ է ասում և գնդակը փոխանցում մեկ ուրիշին: Խաղից դուրս են մնում նրանք, ովքեր չեն կարողանում ասված բառը թարգմանել, կամ էլ՝ գնդակը փոխանցելուց առաջ մեկ այլ անգլերեն բառ առաջարկել:
Խաղ երկրորդ (Կարող է կիրառելի լինել մեր 3-րդ, 4-րդ և 5-րդ դասարաններում)
Դասարանը բաժանվում է երեքական սովորողներով խմբերի: Յուրաքանչյուր խմբի սովորող Ա-ն իրենց սովորած ծանոթ մի որևէ թեմայով մի անգլերեն նախադասություն է մուտքագրում և ուղարկում սովորող Բ-ին, ով պետք է այդ նախադասությունը թարգմանի մայրենի լեզվով և իր թարգմանությունն ուղարկի սովորող Գ-ին: Սովորող Գ-ն անգլերեն է թարգմանում իրեն ուղարկված նախադասությունը և ուղարկում այն սովորող Ա-ին: Հետո խմբի երեք անդամները համեմատում են առաջին բնագիր նախադասությունը վերաթարգմանվածի հետ: Նրանք ուրախանում են, եթե վերաթարգմանվածը համընկնում է առաջին նախադասության հետ, իսկ եթե չի համընկնում, ստուգում և պարզում են, թե որտեղ և ով է սխալվել:
Օտար լեզվի դասաժամերին մայրենիի օգտագործման մասին մեծածավալ ուսումնասիրություն են արել Ճապոնիայի Հիրոսիմայի համալսարանի անգլերենի դասախոսներ Էլեանոր Կարսոնը և Հիդենորի Կաշիհարան: Նրանց ուսումնասիրությունը հիմնված է ուսանողների հետ իրականացված հարցումների վրա: Թարգմանաբար ներկայացնում եմ մի հատված նրանց ուսումնասիրությունից. «Ուսանողների մեծ մասը սկսնակներ են, ովքեր նախընտրում են, որ իրենց ուսուցիչը իմանա իրենց մայրենի լեզուն՝ ճապոներենը, մինչդեռ անգլերենի իմացության բարձր մակարդակ ունեցողները, ովքեր քիչ թիվ են կազմում, նախընտրում են, որ իրենց անգլերենի ուսուցիչը ընդհանրապես ճապոներեն չիմանա: …Հարցման պատասխաններում ուսանողները հայտնեցին, որ մայրենիի օգտագործումն իրենց օգնեց հասկանալ դասարանում հնչող խոսքի բովանդակությունը և բացատրությունները: Նրանք կարողացել էին հարցեր տալ մայրենի լեզվով և ուսուցիչն էլ կարողացել էր բացատրել նրանց սխալները: Լավ էր եղել ուսուցչի հետ փոխհարաբերությունները և զգացել էին, որ դասը սահուն է ընթանում: Թերությունն այն էր եղել, որ հնարավորություն չէր տրվել զարգացնելու լսելով ընկալելու կարողությունը:»
Պետք է ասեմ, որ գրեթե նույն պատկերն է նաև մեր կրթահամալիրի Ավագ դպրոցում: Ստույգ թիվը դժվար է ասել, բայց հնարավոր է, որ սովորողների մոտավորապես 20-25%-ը ունի անգլերենի իմացության B2 մակարդակ՝ ըստ օտար լեզուների իմացության համաեվրոպական սանդղակների: Դա ավելին է, քան պահանջվում է Հայաստանի համալսարանների ընդունելության միասնական քննությունը բարձր միավորներով հանձնելու համար, սակայն այդ սովորողները բոլորովին էլ մտադրություն չունեն իրենց կրթությունը շարունակել մեր երկրի համալսարաններում: Նրանց նպատակներն այլ են: Նրանց համար բոլորովին էլ պետք չեն բառակազմական, ձևաբանական և շարահյուսական երևույթների հայերեն բացատրությունները: Իրենց համար այդ ամենը վաղուց է հաղթահարված: Սովորողների մնացած 70%-ին անհրաժեշտ են լեզվական նշված երևույթների չափավոր և տեղին բացատրությունները մայրենի լեզվով: Նման ուսումնառությունը հատկապես անհրաժեշտ է ապագա թարգմանիչների, անգլերեն դասավանդողների և բոլոր նրանց համար, ովքեր իրենց ապագա զբաղվածությունը տեսնում են բարձր տեխնոլոգիաներով աշխատանքներում:
Օտար լեզվի ուսուցման-ուսումնառության ընթացքում մայրենիի ինտերֆերենցիայի (խանգարող միջամտության) հաղթահարումը մայրենիի օգտագործման հիմնավոր դրդապատճառներից մեկն է:
Համացանցում բազմաթիվ են այս կարևոր թեմայով անգլերեն գրված հոդվածները, բայց դրանցից օգտվելը այնքան էլ իմաստ չունի և երբեմն էլ անհնար է, քանի որ բերված օրինակները արաբերեն, ճապոներեն, պարսկերեն, թուրքերեն, հունարեն և այլ լեզուներով են, և այդ լեզուների հնչյունաբանական, բառակազմական, ձևաբանական և շարահյուսական ինտերֆերենցիայի երևույթների մասին են: Երբ Google-ի որոնողական համակարգում հայերեն գրեցի «Մայրենիի ինտերֆերենցիան անգլերենի ուսուցման-ուսումնառության ընթացքում» որոնման պահանջը, միանգամից հայտնվեց Դպիրում հրապարակված իմ հոդվածը՝ «Մայրենիի ինտերֆերենցիայի երևույթն անգլերենի ուսուցման-ուսումնառության ընթացքում»: Հղումը իմ բլոգինն է, քանի որ մեր կրթահամալիրի կայքն այս օրերին չի աշխատում: Փաստորեն հայ սովորողներին անգլերեն ուսուցանելու համար այս կարևոր լեզվական երևույթի ուսումնասիրությունը երբևէ լրջորեն չի հետաքրքրել մեր համալսարաններում և այլ ուսումնական հաստատություններում աշխատող անգլերենի մասնագետներին:
Վերջաբանի փոխարեն ուզում եմ հանրայնացնել վերջերս մեր կրթահամալիրի գործընկերը դարձած գերմանացի անգլերենի երկար տարիների փորձառու ուսուցիչ Հանս Քրիստոֆի կարծիքը այս խնդրո առարկա հարցի վերաբերյալ. մի կարծիք, որն ամփոփում է իմ այս հոդվածի բոլոր կարևոր եզրահանգումները. « Դա, իհարկե, շատ վիճելի թեմա է։ Ես հաստատ այն կարծիքին չեմ, որ բնիկ անգլերեն խոսող և գերմաներեն չիմացող անգլիացի ուսուցիչը կարող է ավելի լավ անգլերեն սովորեցնել, քանի որ մայրենի լեզվի իմացությունը, սովորողների մայրենի լեզվի քերականության իմացությունը և մայրենի լեզվի ինտերֆերենցիայի հնարավոր միջամտությունների հաղթահարման կարողությունը մեծ օգնություն է ուսուցչին։ Սովորողների մայրենի լեզվի իմացությունը կարող է նաև որոշել կամ գոնե ազդել անգլերենի քերականության յուրացման առաջընթացի վրա: Այս ամենը շատ կարևոր է դասավանդման գործընթացում՝ այն պայմանով, որ գերմանացի ուսուցչի անգլերենի իմացությունը բավականաչափ բարձր է: Ես, սակայն, չեմ կարծում, որ սովորողների մայրենի լեզվի օգտագործումն անխուսափելի է քերականությունը հասկանալու համար: Այն կարելի է և պետք է հասցվի նվազագույնի: Որոշ դեպքերում մայրենի լեզվով բացատրություններ պետք է տրվեն, բայց դրանք չպետք է ընդհատեն դասի ընթացքը։ Քերականության ներդրումը լեզվի դասարանում միշտ պետք է լինի ինդուկտիվ: Գործնական քերականության ձեռնարկը նույնպես կարող է մեծ օգնություն լինել օտար լեզվի հիմքը դնելու համար: Ես այդ սկզբունքները շատ օգտակար և արդյունավետ եմ համարել իմ կարիերայի ընթացքում»:
Դեկտեմբերի 14, ժամը 15:15, Ավագ դպրոցի 3.4 դասասենյակ
Հավաքի քննարկման հարցը. «Հունվարյան ստուգատեսների բովանդակությանը վերաբերող առաջարկությունների քննարկում. հնարավոր մասնակցություն ստուգատեսների համակարգողների մրցույթին
Dear Haik Khachatryan, this lesson task will be a revision for you.
Dear students, today I am going to explain to you how to turn the direct speech into the indirect speech.
At first we will consider the sentences with direct speech when the author’s speech is in the Simple Pesent, Present Perfect or Simple Future.
When the direct speech is expressed with a statement. Երբ ուղղակի խոսքը արտահայտված է պատմողական նախադասությամբ:
She says, “I saw a terrible car accident in the street yesterday.”
She says that she saw a terrible car accident in the street yesterday.
As you can see, the verb tense in the direct speech isn’t changed. Only the personal pronouns are changed.
She says to me, “I am happy to see you at our office.”
She tells me that she is happy to see me at their office.
The word say is turned into tell when the author mentions the person his speech is addressed to.
The teacher says to us: “Tomorrow we are going on a trip to Jermuk. You should take warmer clothes with you.”
The teacher tells us that tomorrow we are going on a trip to Jermuk and advises us to take warmer clothes with us.
The clerk says: “I am sorry, I am late. There was a traffic jam.”
The clerk apologizes for being late and adds that there was a traffic jam.
When the direct speech is expressed with an interrogative sentence.
General question
The teacher says, “Do you understand what I am explaining?”
The teacher asks (wants to know, wonders) if (թե արդյոք) we understand what she is explaining.
We can also use the conjunction whether – թե արդյոք
The teacher asks (wants to know, wonders) whether we understand what she is explaining.
So, in indirect specch questions become statements. Անուղղակի խոսքում հարցական նախադասությունը դառնում է պատմողական. do, does, did օժանդակ բայերը վերանում են, is, are, was, were, can, may, must, could օժանդակ և մոդալ բայերը դրվում են ենթակայից հետո:
Father says, “Kate, can you swim?”
Father asks Kate if she can swim.
Special questions
The conjunctionsif and whether are not used.
The tourist asks, “How many monasteries are there in this region?”
The tourist asks how many monasteries there are in this region.
Alternative questions
The conjunction whether is used.
He says, “Do you drink coffee or tea in the mornings?”
He asks whether I drink coffee or tea in the mornings.
Disjunctive questions
She says to me, “Your favorite subject is mathematics, isn’t it?”
She wants to be sure whether my favorite subject is mathematics.
The captain says to the sailors, “Hoist the flag.”
The captain orders the sailors to hoist the flag.
The doctor says to the patient, “Give up smoking.”
The doctor tells the patient to give up smoking.
The teacher says, “Don’t be late for classes.”
The teacher tells the students not to be late for classes.
Request – խնդրանք
The old man says, “Help me to cross the street please.“
The old man asks me to help him to cross the street.
Ձևով հարցական բայց իմաստով խնդրանք արտահայտող նախադասությունները դիտվում են որպես քաղաքավարի արտահայտված խնդրանք:
He says to me, “Will you close the window please?”
He asks me to close the window.
Advice – խորհուրդ
He says to me, “You should pay attention to your grammar.”
He advises me to pay attention to my grammar.
Suggestion – առաջարկություն
She says, “Let’s spend next weekend in the country.”
She suggested that we (should) spend the following weekend in the country.
Short answers – Կարճ պատասխաններ
He said, “No, I don’t. (No, can’t),(No, I didn’t)”
He answered in the negative.
He said, “Yes, I do. (Yes, I can), (Yes, I did)”
He answered in the affirmative.
Apologizing – ներոխություն խնդրելը
He said, “I am sorry, I broke your pencil.”
He apologized for breaking my pencil.
When the author’s speech is in the past tense, the following changes take place:
word changes – բառային փոփոխություններ
this
that
these
those
here
there
there
there
now
then
at present
then
today
that day
tonight
that night
last month, last year
the previous month, the previous year
next year, next week
the following year, the following week, the next year, the next week
in a week, in three days
a week later, three days later
a week ago, two years ago
a week before, two weeks before
tomorrow
the next day, the following day
yesterday
the day before, the previous day
the day before yesterday
two days before
in a week, in three days
a week later, three days later
can
could
may
might
might
might
have to
had to
had to
had to
would
would
must
must, had to
ought to
ought to
Verb Tense Changes
Simple Present (see, take, break) She said to me, “I can take you to the office today.” He said to his father, “Do you prefer coffee without sugar?” In case of expressing universal truths, the Simple Present doesn’t change. The teacher said, “The sun rises in the east and sets in the west”
Simple Past (saw, took, broke) She said (that) she could take me to the office that day. He asked his father if he preferred cofee without sugar. The teacher said that the sun rises in the east and sets in the west.
Simple Past (saw, took, broke) “I saw your brother at a party two days ago”, said he. Mother said, “John, where did you meet Uncle Ben last Sunday?” The simple Past doesn’t change into the Past Perfect if there are words or word combinations showing a definite time in the past. Անցյալ ժամանակը չի փոխվում անցյալ վաղակատարի, եթե առկա են փաստացի անցյալ ժամանակ ցույց տվող բառեր կամ բառակապակցություններ: Օրինակ՝ in 1975, during the Second World War, the battle at Kursk, in one’s childhood The teacher said, “Hovhannes Tumanyan and Komitas were born in 1869.”
Past Perfect (had seen, had taken, had broken) He said that he had seen my brother at a party two days before. Mother asked John where he had seen Uncle Ben the previous Sunday. The teacher said that Hovhannes Tumanyan and Komitas were born in 1869
Simple Future (will see, will take, will break) She said to me, “I will help you tomorrow.”
Future in the Past (would see, would take, would break) She told me that she would help me the following day.
Present Continuous (is taking) The policeman said, “You are breaking the law now.”
Past Continuous (was taking) The policeman said that we were breaking the law then.
Past Continuous (was taking) Charles said to the detective: “I have an alibi. I was playing tennis with my friends at 6pm yesterday.”
Past Perfect Continuous (had been taking) Charles told the detective that he had an alibi and added that he had been playing tennis at 6pm the day before.
Future Continuous (will be taking) He said to her, “I will be waiting for you outside the theatre at 6 pm tomorrow.”
Future Continuous in the Past (would be taking) He told her that he would be waiting for her outside the theatre at 6pm the following day.
Present Perfect (has/have broken) “I haven’t been to the opera since last year,” said she.
Past Perfect (had broken) She said she hadn’t been to the opera since the previous year.
Past Perfect
Past Perfect
Future Perfect (will have taken) “I will have completed this task by next Friday,” said he.
Future Perfect in the Past (would have taken) He promised he would have completed that task by the following Friday.
Task
I.Turn the following into the reported speech.
1. He said to me, “Why haven’t you done your homework today?”
2. The mother asked her son, “Are you sorry for what you did this morning?”
3. Henry says to Tom, “Yesterday I managed to solve that problem in half an hour.”
4. The teacher said, “Start doing the test. You are to hand in your works within an hour.”
5. She said, “We usually have supper at 7 pm. Don’t be late, please.”
6. He said, “Do you like coffee with milk?”
7. The landlady said to Andrew, “We built this house 25 years ago.”
8. He said to me, “Are you listening to what the instructor is saying now?”
9. He said, “Where were you last night, Mr. Brown?”
10. She said, “No, I can’t.”
11. The car mechanic said, “I can’t help you at present.”
12. The guide said to the tourist, “You are lucky. We we are having nice weather this week.”
13. He said, “I shan’t have to wake up early tomorrow.”
14. She said, “You may call me any time you want.”
15. Mother said, “Please, watch the milk and don’t let it boil over.”
16. My uncle said to me, “I made lots of mistakes in my childhood.”
17. He said, “You should pay attention to your spelling.”
18. She said, “I will manage to finish this work in a week.”
19. The doctor examined me and said, “You will have to give up smoking.”
20. He said to me, “What makes you think that the director is going to dismiss you from work.”
21 Father said, “Jane doesn’t feel well today. Help her to wash up, please.”
22. Father said, “Shut up. Do not say it again.”
23. My aunt said to me, “I got a strange email two days ago.”
24. The teacher said, “Did you really climb to the top of Mount Azhdahak?”
25. I said to Mother, “I don’t need this warm jacket today. The weather is fine.”
26. The doctor said to the patient, “Have you had breakfast today?”
27. The history teacher said, “Nearly 20 mln Soviet people died during the Great Patriotic War.”
28. He said, “I had dinner at a restaurant with my friend Henry.”
29. My grandpa said, “I will help you if you tell me the truth.”
30. A tourist said to the guide, “Which is the most significant place of interest in your city?”
31. He asked Mary, “Are you enjoying yourself here?”
32. The suspect said to the detective, “I was playing cards in the casino at that time. The staff can confirm it.”
33. She asked if I could help her to wash up. Այս մեկը պետք է անուղղակի խոսքով նախադասությունը դարձնել ուղղակի խոսքով նախադասություն:
Մեծ քաղաքների բնակիչները հաճախ նախընտրում են իրենց հանգիստը կազմակերպել գյուղական վայրերում։ նրանք հոգնել են քաղաքի իրարանցումից, աղտոտված օդից և ոչ բնական սննդից։ նրանք ուզում են իրենց հանգիստը անցկացնել մի վայրում, որտեղ օդը մաքուր է, իսկ սննունդն էլ՝ բնական, տանը պատրաստված: Այստեղ նրանք կարող են զբաղվել տարբեր գործունեություններով՝ լեռնագնացությամբ, ձիարշավով, թիավարությամբ, լողով։ Հայաստանում արդեն սկսել է զարգանալ զբոսաշրջության այս նոր ուղղությունը հատկապես մեծ հաջողության է հասել Ենոքավանի հանգստյան գոտին ենոքավան գյուղում, որը Տավուշի մարզում է։ Ենոքավանում առկա են մի քանի կացարաններ զբոսաշրջիկների համար։ Զբոսաշրջիկները գալիս են այստեղ տարվա տարբեր եղանակներին։ Ամռանը զբոսաշրջիկները կարող են զբաղվել ձիավարությամբ, թիավարությամբ, լողով։ Այստեղ զբոսաշրջիկները կարող են զբաղվել paint ball-ով որը շատ զվարճալի խաղ է։ Զբոսաշրջիկները կարող են նաև անցնել ձորերի և ծառերի միջով՝ օգտվելով ճոպաններից։ Այստեղ նշվում են զբոսաշրջիկների ծննդյան օրերը, եթե դրանք համընկնում են իրենց էկոտուրիզմի օրերին: Ենոքավանը զբոսաշրջիկներին տալիս է նաև լեռնային հեծանիվններ։ Ամփոփելով այս ամենը կարելի է ասել, որ Ենոքավանը դարձել է էկոտուրիզմի մի հետաքրքիր կենտրոն Հայաստանում։
Residents of large cities often prefer to spend their holidays in rural areas. They are tired of the hustle and bustle of the city, the polluted air, and the unnatural food. They want to spend their holidays in a place where the air is clean and fresh, and the food is natural and homemade. Here they can engage in a variety of activities, including mountaineering, horseback riding, rowing, and swimming. This new direction of tourism has already started to develop in Armenia. The Yenokavan recreation area in the village of Yenokavan, which is in Tavush Province, has been a great success. There are several accommodations for tourists in Yenokavan. Tourists come here at different times of the year. In summer, tourists can go horseback riding, rowing, and swimming. Here tourists can play paintball which is a very fun game. Tourists can cross the canyons and trees using ropes. Tourists’ birthdays are celebrated here if they coincide with their ecotourism days. Yenokavan gives mountain bikes to tourists. Summing up all this, we can say that Yenokavan has become an interesting center of ecotourism in Armenia.
There are other ecotourism centres in Armenia.
Next ecotourism center that is located in the territory of Khosrov state reserve is Urtsadzor village. There are two eco houses in Urtsadzor – “Urtsadzor Eco House” and “Ranger Campus” . Here tourists can observe Bezoar Goats and other wild animals in the wildlife.
Not far from them, in Gnishik village, there is another cozy place called “Gnishik Eco House”. These three eco houses offer many exciting experiences, such as interesting hiking and horse riding.
Another ecotourism destination can be Dilijan National Park. Here again, there are many beautiful yet easy hiking trails that go through the rich forests of the Tavush region. Here you can stay in Vanatun near Haghartsin monastery. Tourists can go to Lake Parz and Lake Gosh
Questions to the text
Why do tourists often prefer to spend their holidays in rural areas?
What activities can tourists engage in if they prefer ecotourism in rural areas?
What can you say about ecotourism in Armenia?
Where is Yenokavan?
What activities can tourists engage in if they prefer to spend their holidays in Yenokavan?
What other ecotourism centres in Armenia do you know?
ganjalyanyura 